Haribhau More

हरीभाऊ रामराव मोरे - साहित्य, शिक्षण आणि समाजकार्यातील एक दीपस्तंभ
---------------------------
माणसाच्या आयुष्यात ज्ञान, संवेदनशीलता, आणि समाजासाठी काहीतरी करून दाखवण्याची आंतरिक ओढ असते, तीच ओढ हरीभाऊ रामराव मोरे यांच्यात दिसून येते. सातारा जिल्ह्यातील टुमदार व चैतन्यशील गाव जानुगडेवाडी या मातीत जन्मलेले हरीभाऊ ७ मार्च १९४८ रोजी या जगात आले आणि आयुष्यभर समाज, शिक्षण व साहित्य या त्रिसूत्री जीवनधारणेचे जणू मूर्तिमंत प्रतीक बनले.

एम.ए., एम.एड. ही उच्च शिक्षणाची शिदोरी घेत, हरीभाऊंनी रयत शिक्षण संस्थेत उपशिक्षक म्हणून आपली शैक्षणिक सेवा सुरू केली. त्यांच्या शिकवण्यातील समर्पण, विद्यार्थ्यांप्रती प्रेम, आणि शैक्षणिक कार्याबद्दलची निष्ठा यामुळे ते केवळ शिक्षक न राहता मार्गदर्शक, पालक, मित्र आणि प्रेरणास्थान बनले.

शिक्षण हेच समाज परिवर्तनाचे प्रभावी साधन मानणाऱ्या हरीभाऊंनी सौ. रजनी मोरे या आपल्या सहचारिणीला शिक्षणासाठी प्रेरित केले. त्यांनी बी.एड. करून रयत शिक्षण संस्थेतच नोकरी मिळवली. हेच हरीभाऊंच्या स्त्रीशिक्षणावरील विश्वासाचे उत्तम उदाहरण आहे.

हरीभाऊ मोरे हे फक्त शिक्षक नव्हते, तर एक अत्यंत संवेदनशील, अभ्यासू आणि सामाजिक जाणीव असलेले लेखक होते. त्यांचे साहित्य विविध स्वरूपात समोर आले आहे. चरित्र, सामाजिक चिंतन, धार्मिक अभ्यास, आणि शैक्षणिक मार्गदर्शन.

हरीभाऊंनी लिहिलेले ‘विषामृत’, ‘मी रजनी मोरे बोलतेय’, ‘आम्ही दोघे आमचे तिघे’ ही चरित्रात्मक पुस्तके फक्त आत्मचरित्रे नसून ती एक पिढीचा अनुभव, मूल्यांची जपणूक आणि संघर्षांची शिदोरी आहेत. जानुगडेवाडी आणि रेठरेहरणाक्ष सारख्या गावांची सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक ओळख जपणारे लेखन म्हणजे गावगाथा आणि जनगाथा यांचा मिलाफ आहे.

त्यांनी लिहिलेल्या ‘आरक्षणाचा राक्षस मराठ्यांच्या मानगुटीवर’, ‘आंदोलने कालची आणि आजची’, ‘भाऊबंदकीचे आम्ही शापित’, ‘शेतकरी नवरा नको ग बाई’ यासारख्या पुस्तके समाजातील वेदनांचे बोलके दस्तऐवज आहेत. ही पुस्तके वाचताना लेखकाची सामाजिक जाण, उपेक्षितांविषयीची सहानुभूती आणि समस्या मांडण्यातील निर्भीडता प्रकर्षाने जाणवते.

त्यांनी दलित, शोषित, पिडीत समाजाविषयी दाखवलेली आपुलकी केवळ लेखणीपुरती मर्यादित राहिली नाही, तर ती त्यांच्या वर्तनात आणि विचारातही प्रत्ययास येते.

संत साहित्याच्या माध्यमातून त्यांनी धर्म, भक्ती आणि जीवनमूल्ये यांचे सुंदर विवेचन केले. मुंडक उपनिषद, संत तुकाराम, संत नामदेव, समर्थ रामदास यांच्यावर केलेले लेखन केवळ अध्यात्मिक नव्हे, तर विचारप्रवर्तक आहे. 'महाराष्ट्राचा भागवत धर्म' हे त्यांचे महत्त्वाचे योगदान धार्मिक समज आणि सामाजिक व्यवहार यामधील समतोल शोधते.

मराठी, हिंदी, इंग्रजी व्याकरण यावरील त्यांचे लेखन विद्यार्थ्यांसाठी अत्यंत उपयोगी ठरते. शिक्षक या भूमिकेची ही विस्तारलेली रूपे म्हणजे एकच उद्दिष्ट, शिक्षणसुलभता.

हरीभाऊंचे व्यक्तिमत्त्व हे मनमिळावू, प्रेमळ, आणि इतरांना मदतीचा हात देणारे आहे. स्वतःचा आणि मुलांचा सुखी संसार ही त्यांच्यासाठी ईश्वरदत्त देणगी आहे, कारण त्यांनी ते आयुष्यभर निष्ठेने जोपासले.

आरोग्यपूर्ण जीवन, चिंतनशील वृत्ती, आणि सामाजिक भान असलेल्या हरीभाऊंचा प्रत्येक श्वास हा समाजाच्या एका व्यापक हितासाठी वाहिलेला दिसतो. त्यांच्या लेखणीतून ठाम विचार, जीवनदृष्टी, आणि संवेदनशील मन व्यक्त होत असते.

हरीभाऊ रामराव मोरे हे एक असामान्य शिक्षक, लेखक, विचारवंत आणि संवेदनशील माणूस आहेत. त्यांच्या लेखणीतून केवळ विचार नाही, तर आयुष्य जगण्याची दिशा मिळते. त्यांच्या सामाजिक, शैक्षणिक, धार्मिक आणि वैयक्तिक साहित्यसंपदेतून एका व्यक्तीने समाजासाठी काय दिले जाऊ शकते, याचे दर्शन होते.

त्यांच्या लेखनाची ओळख ही केवळ लेखांसाठी नसेल, तर ती नव्या पिढीसाठी दीपस्तंभ ठरेल. त्यांच्या सारख्या व्यक्तीमुळेच खऱ्या अर्थाने ग्रामीण महाराष्ट्रात विचारांची, संवेदनशीलतेची आणि शिक्षणाची ज्योत तेवत राहते आहे.

त्यांच्या साहित्यिक वाटचालीस शतशः प्रणाम..!