All Publishers

Test ipsum lorem

आजपर्यंत आपण कथा, कादंबरी, कविता इत्यादी साहित्याची पुस्तके आणि त्यावरील समीक्षा मोठ्या प्रमाणात वाचल्या आहेत पण माहुली जिल्हा - सांगली सारख्या ग्रामीण भागातील सचिन अवघडे यांनी २५ वर्षाचा कामाचा दीर्घ अनुभव घेऊन एक हटके पुस्तक लिहिलेले आहे. ते पुस्तक म्हणजे एक अनुभवामृत आहे. 'वाटचाल सक्षम ऑटो स्प्रे पेंटर घडविण्याची' या पुस्तकाच्या नावातूनच उद्देश स्पष्ट झालेला आहे. साहित्य लिहिण्याची उर्मी जशी असावी तसेच आपण घेतलेला कामाचा अनुभव अतिशय तरलपणे सोप्या भाषेत प्रकट करण्याची किमया या ग्रंथाचे लेखक सचिन अवघडे यांनी साधलेली आहे. लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे हे त्यांच्या या लेखनाची प्रेरणा आहेत. दीड दिवस शाळेत गेलेले अण्णाभाऊ जर ३०-४० कादंबऱ्या, लोकनाट्य, कथा, चित्रपट कथा लिहित असतील तर आपण का नाही? हे सारे या पुस्तकाच्या मुळाशी आहे.

लेखक सचिन अवघडे यांच्या साहित्यिक वाटचालीस आभाळभर शुभेच्छा...

लेखक परिचय

नाव - बाबुराव नामदेव धांडोरे
जन्म - २ जून १९५२. अजनाळे, ता सांगोला, जि. सोलापूर
मोबाईल क्र.
९९७०६०५२५०
शिक्षण -
प्राथमिक शिक्षण अजनाळे या मूळगावी झाले. माध्यमिक शिक्षण आटपाडी तसेच पंढरपूर येथील गौतम विद्यालय, कर्मवीर भाऊराव पाटील महाविद्यालय (पूर्वीचे पंढरपूर कॉलेज, पंढरपूर) मधून मराठी विषयात पदवी.

साहित्यिकांचा सहवास -

जलसंपदा खात्यात ३२ वर्षे नोकरी. काहीकाळ नोकरीनिमित्त मुंबईत वास्तव्य. त्या दरम्यान कविवर्य नारायण सुर्वे, बाबुराव बागूल, अर्जुन डांगळे, प्रल्हाद चेंदवणकर, वामन होवाळ या साहित्यिकांचा सहवास. त्या कालावधीत 'बामसेफ'मध्ये कार्यरत. सेवानिवृत्तीनंतर पंढरपूर येथे स्थायिक.

धम्मप्रसार -

धम्मदीक्षा सुवर्ण महोत्सवानिमित्त पंढरपूर येथे घेण्यात आलेली धम्म परिषद यशस्वी करण्यात सहयोग. बाबासाहेबांचे विचार व धम्मचळवळ ग्रामीण भागात वाढावी म्हणून पाक्षिक 'धम्मप्रकाश' सुरू करून संपादक म्हणून कार्य चालू.
बौद्धांच्या वैयक्तिक कायद्याची व धम्मसंहितेची आवश्यकता पटल्याने 'बुद्धिस्ट पर्सनल लॉ अॅक्शन कमिटी'सोबत काम करीत आहेत.

नाव - रवींद्र उत्तरेश्वर शिंदे

शिक्षण - बी. काँम. / एम. ए. एफ. एस. (महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग) उतीर्ण / एम. ए. (इतिहास व पुरातत्त्व)

नोकरी - लेखाधिकारी वर्ग १ या पदावरून सेवानिवृत्त

मुळ गाव - इटकूर ता. कळंब जि. धाराशिव

छंद - खेळ, लेखन, समाजसेवा, अभिनय, गायन, चित्रपट कथालेखन, गीतकार

प्रकाशित पुस्तके -

1) काळीजभेट कविता संग्रह
2) तिवडा कथासंग्रह
3) मळवट कादंबरी
4) 20 चित्रपट पटकथालेखन
उस्मानाबाद आकाशवाणी केंद्रावर काव्यवाचन, कथाकथन

शांतीने केली क्रांती, मृत्यूच्या दारी, सत्य सावित्री या मराठी चित्रपटात भूमिका
सत्यसावित्री मराठी चित्रपटाची कथा, पटकथा, गीतलेखन

पुरस्कारः
1) काळीजभेट काव्यसंग्रहास उत्कृष्ट वाङ्मय पुरस्कार
शिवछत्रपती सामाजिक संस्था लातूर
2) गुणवंत कर्मचारी पुरस्कार
मानव आधार बहुउद्देशीय सामाजिक विकास संस्था उस्मानाबाद
3)राष्ट्रीय एकात्मता फेलोशिप 2006
अखिल महाराष्ट्र पत्रकार व पत्रलेखक संघ मुंबई
4) उत्कृष्ट लेखक पुरस्कार 2006
साप्ताहिक साक्षी कळंब
5) अखिल भारतीय मराठी चित्रपट महामंडळाचे सदस्य
6) अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनात सहभाग
7) राज्यस्तरीय मराठी साहित्य संमेलन 2006 चे अध्यक्षपद
8) 'तिवडा' या कथासंग्रहातील 'आरक्षण' ही कथा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठातील बी. ए. भाग 2 साठी अभ्यासक्रमात समावेश

जयराज सदाशिव खुने हे नाव मराठी साहित्याच्या क्षेत्रात एका उंचीवर आहे. ३० डिसेंबर १९५८ रोजी उस्मानाबाद जिल्ह्यातील शेलगाव (ज.) येथे जन्मलेल्या खुने यांनी आपल्या लेखणीच्या माध्यमातून सामाजिक न्याय, दलित साहित्य आणि परिवर्तनाच्या विचारधारेचा जोरदार उलगडा केला आहे.

खुने यांनी एम.ए. मराठी पर्यंत शिक्षण घेतले आणि त्यानंतर १९८४ साली सा. बांधकाम विद्युत विभाग, उस्मानाबाद येथे अनुरेखक म्हणून आपल्या व्यावसायिक कारकिर्दीची सुरुवात केली. आपल्या नोकरीसोबत त्यांनी लेखनाला वाहून घेतले आणि सामाजिक समस्यांवर भाष्य करणारे साहित्य निर्माण केले.

खुने यांच्या साहित्यिक योगदानात कथा, कविता आणि संपादन यांचा प्रभावी समावेश आहे.
त्यांच्या प्रमुख प्रकाशित साहित्यामध्ये खालील उल्लेखनीय कृती येतात:

आगडोंब (२००१), विध्वंस (२००९), आणि निर्धार (२०१६) - या कथासंग्रहांतून सामाजिक अन्याय, दलित चळवळ, आणि परिवर्तनाचे स्वरूप यांचे प्रभावी चित्रण केले आहे.
'स्वत्व संगर' (२०१६) या आत्मकथना मधून त्यांनी स्व शक्तीचा आत्मस्वर उमटवत भूक आणि स्वाभिमान असा दुहेरी संघर्ष करीत जगण्याची व्यथा आणि कथा मांडली आहे.
'मी माझ्या भूमीच्या शोधात' (२०१६) - कवितासंग्रहामधून दलितांच्या वेदना, त्यांच्या अस्मिता, आणि त्यांच्या संघर्षाची व्यथा शब्दबद्ध झाली आहे.
उस्मानाबादची कथा (२०१४) - या संपादनाने उस्मानाबाद जिल्ह्यातील साहित्यिक परंपरेचे दर्शन घडवले.

खुने यांनी संपादन क्षेत्रातही मोलाचे कार्य केले आहे. विविध कथा आणि कवितांचे संपादन करत त्यांनी अनेक लेखकांना व्यासपीठ उपलब्ध करून दिले. त्यांच्या संपादनांतून प्रकाशित कथा आणि कवितांनी सामाजिक संदेश देण्याचे काम केले. त्यांच्या कथांचा हिंदी अनुवादही झाला असून, त्यांनी दलित साहित्याला देशव्यापी ओळख दिली आहे.

त्यांना त्यांच्या या साहित्यिक योगदानाबद्दल विविध महत्त्वाचे पुरस्कार प्राप्त झाले आहेत. 'आगडोंब' कथा संग्रहासाठी त्यांना महाराष्ट्र शासनाचा शाहीर अण्णा भाऊ साठे साहित्य पुरस्कार, तसेच डॉ. शंकरराव खरात साहित्य पुरस्कार मिळाला. याशिवाय 'विध्वंस' कथा संग्रहासाठी त्यांना अस्मितादर्श साहित्य पुरस्कार प्राप्त झाला.

त्यांना मिळालेल्या सन्मानांमध्ये आंबेडकर चळवळीतील निष्ठावंत कार्यकर्ता व गुणवंत कर्मचारी गौरव यांचा समावेश आहे. हे पुरस्कार त्यांच्यातील साहित्यिक निष्ठा आणि सामाजिक बांधिलकीचे प्रतीक आहेत.

खुने यांचे आगामी साहित्यसुद्धा वाचकांच्या मनाचा ठाव घेणारे असेल. त्यांच्या आगामी प्रकल्पांमध्ये 'जाती का जहर' (हिंदी लघुकथा), व्यक्तिचित्रे, आंबेडकरी समीक्षा, लेखसंग्रह, कादंबरी, आणि प्रवासवर्णन यांचा समावेश आहे.

असे हे जयराज सदाशिव खुने हे केवळ लेखक नाहीत, तर ते दलित समाजासाठी प्रेरणास्थान आहेत. त्यांनी आपल्या साहित्याच्या माध्यमातून असमानतेविरोधात आवाज उठवला आणि एक नवीन दिशा दाखवली. सामाजिक न्याय, परिवर्तन, आणि साहित्य या तिन्ही क्षेत्रांत त्यांनी जी भूमिका बजावली ती आजही प्रेरणादायक आहे. त्यांच्या लेखणीचा प्रवाह असाच अखंडपणे सुरु राहो, हीच dibho.com या परिवाराकडून शुभेच्छा!

स्त्रीचा प्रत्येक टप्पा संघर्षमय असतो, परंतु कधी कधी या संघर्षातून निर्माण होणाऱ्या ऊर्जा समाजाला नवदिशा दाखवतात. श्रीमती जानकी रामचंद्र भोसले यांचा जीवनप्रवास त्याचं उत्तम उदाहरण आहे. शिक्षिका, लेखिका, समाजसेविका, आणि राजकारणी अशा विविध क्षेत्रांत त्यांनी आपली अमिट छाप सोडली आहे. सांगली जिल्ह्यातील बांबवडे गावातून सुरू झालेला हा प्रवास महिलांना प्रेरणा देणारा आणि समाजाला दिशा देणारा ठरला आहे.

श्रीमती जानकी रामचंद्र भोसले यांचा जन्म एका सामान्य कुटुंबात झाला. परंतु त्यांच्या कुटुंबाला शिक्षणाचे महत्त्व माहिती असल्यामुळे त्यांनी आपल्या मुलीला बी.ए. आणि बी.एड.सह त्यांनी ‘हिंदी प्रवीण’ ही शैक्षणिक पात्रता प्राप्त करण्यास भाग पाडले. त्यांनीही शिक्षण क्षेत्रात आपले पाऊल ठेवून अनेक विद्यार्थ्यांना घडवले. बांबवडे येथील मुलींच्या शाळेत मुख्याध्यापिका म्हणून ३१ जुलै १९९६ रोजी निवृत्त झालेल्या जानकीताईंच्या सेवाकार्याचा कालखंड अत्यंत प्रेरणादायी आहे.

त्यांच्या मेहनतीचा आणि निष्ठेचा परिणाम म्हणून ५ ऑक्टोबर १९८२ रोजी त्यांना ‘आदर्श शिक्षिका’ या पुरस्काराने गौरविण्यात आले. त्याचप्रमाणे, शाळा सुधार योजनेअंतर्गत त्यांची शाळा ‘आदर्श शाळा’ म्हणून सन्मानित झाली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली शाळेत शैक्षणिक व प्रशासकीय स्तरावर लक्षणीय सुधारणा झाल्या, ज्यामुळे शाळेचा दर्जा उंचावला.

श्रीमती भोसले यांची सामाजिक जाण आणि नेतृत्वगुण फक्त शाळेपुरते मर्यादित नव्हते. सेवानिवृत्तीनंतर त्यांनी सार्वजनिक जीवनात उडी घेतली. १९९७ मध्ये पंचायत समिती तासगावच्या निवडणुकीत राष्ट्रीय काँग्रेस आयच्या तिकिटावर निवडून येत त्यांनी सामाजिक कार्याची नवी सुरुवात केली. पुढील वर्षी, १९९८-९९ मध्ये तासगाव तालुक्याचे नेतृत्त्व करण्याचा मान त्यांना मिळाला.

महिलांच्या हक्कांसाठी, ग्रामीण भागातील विकासासाठी, आणि शिक्षणाच्या प्रसारासाठी त्यांनी आपली भूमिका बजावली. २००२ ते २०१२ या दशकात त्यांनी पलूस तालुक्यात महिला अध्यक्ष म्हणून काम केले. त्यांच्या या कार्यकाळात त्यांनी महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी आणि ग्रामीण भागातील समस्या सोडवण्यासाठी नवे उपक्रम राबवले.

साहित्य क्षेत्रातील योगदान
श्रीमती भोसले यांच्या आयुष्याचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे लेखन. शालेय जीवनापासूनच त्यांना साहित्याची आवड होती. पतीच्या प्रोत्साहनाने त्यांनी लेखन अधिक गंभीरपणे सुरू केले. लघुकथा, लघुनिबंध, दीर्घकथा, लोककथा, आख्यायिका, आणि कविता अशा विविध साहित्यप्रकारांत त्यांनी लेखन केले. त्यांचे लेखन विविध नियतकालिके आणि दिवाळी अंकांतून प्रसिद्ध होत राहिले.

२०१२ साली ‘घसाचं डोरल’ हा ग्रामीण कथासंग्रह प्रकाशित झाला. या संग्रहातील कथा ग्रामीण जीवनातील विविध पैलूंवर प्रकाश टाकतात. यानंतर त्यांनी ‘कळी अशी उमलुदे’ हा दुसरा कथासंग्रह प्रकाशित केला. सध्या त्यांचा तिसरा कथासंग्रह प्रकाशनाच्या मार्गावर आहे.

श्रीमती भोसले यांच्या लेखनाची खासियत म्हणजे त्यातील सामाजिक भान. त्यांच्या कथांमध्ये स्त्रीमनाच्या वेदनांचे विविध कंगोरे स्पष्ट होतात. ग्रामीण जीवनातील समस्यांपासून स्त्रियांवरील अत्याचारांपर्यंत त्यांनी अनेक विषयांवर लेखन केले आहे. त्यांच्या लेखनात शेतकरी आणि शेतकऱ्यांची होरपळ
व्यसनाधीनतेचे दुष्परिणाम
विधवांच्या समस्या
शिक्षणासाठी झगडणाऱ्या जिद्दी मुली
अंधश्रद्धांवर प्रहार
स्त्री-पुरुषांमधील भावनिक गुंतागुंत
अशा अनेक मुद्द्यांचा समावेश आहे. त्यांनी आपल्या कथा आणि साहित्याद्वारे समाजातील दु:ख, अन्याय, आणि संघर्ष यांना वाचा फोडली आहे.

श्रीमती जानकी भोसले यांनी आयुष्यभर ज्या जिद्दीने आणि समर्पणाने काम केले, त्यातून त्यांनी समाजासाठी एक आदर्श निर्माण केला आहे. शिक्षिका म्हणून, समाजसेविका म्हणून, राजकारणी नेत्या म्हणून, आणि लेखिका म्हणून त्यांनी घेतलेले निर्णय आणि कार्य हे प्रेरणादायी आहे.

त्यांचा हा प्रवास केवळ त्यांची व्यक्तिगत यशोगाथा नसून, तो समाजासाठी प्रेरणेचा झरा ठरतो आहे. स्त्रियांच्या सक्षमीकरणासाठी आणि समाजाच्या प्रगतीसाठी त्यांनी केलेले योगदान अविस्मरणीय आहे.

त्यांच्या जीवनाचा प्रत्येक टप्पा संघर्ष, मेहनत, आणि समर्पण यांचा एक संगम आहे. अशा प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्वाची ओळख समाजाला करून देणे, हेच त्यांच्या कार्याचा सन्मान करण्याचे खरे स्वरूप आहे. असे dibho.com या प्लॅटफॉर्म च्या परिवाराला मनापासून वाटते.
यांचे सर्व साहित्य आपणास dibho.com या ई बुक प्लॅटफॉर्म वरती वाचण्यासाठी उपलब्ध आहे. एक वेळ अवश्य भेट द्या.

कविता ही फक्त भावनेची अभिव्यक्ती नसून ती जीवनाचा आरसा देखील असते. जीवनातील चढउतार, सामाजिक संघर्ष, शोषण, अन्याय तसेच प्रेम, माया आणि आत्मविश्वास यांची साक्ष देणारा काव्यप्रकार ही कविता असते. ‘माझ्या मनातले निखारे’ हा विद्या राजेंद्र मोरे यांच्या कवितांचा संग्रह त्यांच्या जीवनातील तत्त्वज्ञानाचा, अनुभवांचा आणि संघर्षाचा एक महत्त्वपूर्ण दस्तावेज आहे.

विद्या मोरे यांच्या साहित्यिक प्रवासाची सुरुवात साधीशी असली तरी ती संघर्षमय जीवनाच्या अनुभवांनी फुलली आहे. त्यांच्या घरात शिक्षणाला फारसा वाव नसला तरी लेखनाची आवड लहानपणापासून होती. 2012 मध्ये फेसबुकवर त्यांनी पहिली कविता पोस्ट केली तेव्हा त्यांच्या कवितांना मोठ्या प्रमाणावर प्रतिसाद मिळाला. त्यांच्या कविता वास्तववादी असून जीवनातील अनुभवांवर आधारित आहेत.

कविवर्य नामदेव ढसाळ यांच्या प्रभावाखाली विद्या मोरे यांनी विद्रोहाच्या छटांनी नटलेल्या कविता लिहिल्या. नामदेव ढसाळ यांच्या कवितांचे समाजशास्त्रीय दर्शन त्यांच्या लेखणीला दिशा देणारे ठरले. त्यामुळे त्यांच्या कवितांतून शेतकरी, महिला कामगार, वंचित समाज यांचे दु:ख आणि संघर्ष अधोरेखित होतात.

सौ. वृंदा शरद कांबळी : साहित्य, शिक्षण आणि समाजकार्य यांचा त्रिवेणी संगम

साहित्य ही केवळ कल्पनेतील निर्मिती नसून ती जीवनानुभवांची प्रतिबिंब असते. सौ. वृंदा शरद कांबळी यांचे साहित्य आणि त्यांचे सामाजिक योगदान हे त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा आरसा आहे. एक शिक्षक, एक साहित्यिक आणि एक समाजप्रेमी व्यक्ती म्हणून त्यांनी आपले जीवन घडवले आहे.

२० नोव्हेंबर १९५६ रोजी जन्मलेल्या सौ. वृंदा कांबळी यांनी बी.ए. आणि बी.एड. पर्यंत शिक्षण घेतले. शिक्षणाची गोडी त्यांनी केवळ स्वतःपुरती मर्यादित ठेवली नाही, तर ती विद्यार्थ्यांमध्ये रुजवण्याचे कार्य त्यांनी अतिशय निष्ठेने केले. वेंगुर्ला हायस्कूल, वेंगुर्ला येथे ३६ वर्षे अध्यापन करून शिक्षण क्षेत्रात मोलाची सेवा बजावली. शिक्षक म्हणून जबाबदारी पार पाडताना त्यांनी केवळ पाठ्यपुस्तकातील ज्ञान दिले नाही, तर विद्यार्थ्यांच्या मनावर संस्कार करत, त्यांना चांगले नागरिक बनवले. आपल्या अनुभवाच्या शिदोरीने विद्यार्थ्यांना शिकवताना त्यांनी शिक्षण हा केवळ माहिती मिळवण्याचा मार्ग नसून, तो चारित्र्य घडवण्याचा मंत्र आहे, हे अधोरेखित केले. एका वर्षाअगोदर स्वेच्छानिवृत्ती घेऊनही, त्यांचे शिक्षण आणि साहित्यप्रेम कायम राहिले आहे.

सौ. वृंदा कांबळी यांचे साहित्य हे केवळ शब्दांचे गुंफन नाही, तर ते जीवनाच्या विविध छटांचे प्रभावी दर्शन घडवणारे आहे. त्यांच्या कथासंग्रहांमध्ये नातेसंबंध, जीवनसंघर्ष, निसर्गाशी असलेले नाते आणि समाजातील वेगवेगळ्या प्रवाहांचे प्रतिबिंब दिसते.

कथासंग्रह:

१) नाते मातीचे
२) रंग नभाचे
३) भरलेले आभाळ
४) अंतर्नाद
५) अस्तित्व असेही

या कथासंग्रहांमध्ये ग्रामीण जीवनाचे नातेसंबंध, माणसांच्या भावना आणि जीवनसंघर्ष यांचे संवेदनशील चित्रण आहे. ‘नाते मातीचे’ या कथासंग्रहाला बडोदा मराठी वाङ्मय परिषदेचा अभिरुची गौरव पुरस्कार मिळाला आहे. त्यांच्या कथांमध्ये अनुभवलेले वास्तव आणि भावना यांचा सुरेख संगम आहे.

कादंबऱ्या:

१) अतर्क्स
२) प्राक्तनरंग
३) मागे वळून पाहाता
४) प्रतिबिंब
५) कुरवंडी

‘अतर्क्स’ कादंबरीने नवांकूर स्पर्धेत जयवंत दळवी स्मृती प्रथम क्रमांकाचा पुरस्कार मिळवला. ‘मागे वळून पाहाता’ कादंबरीला दोन महत्त्वाचे पुरस्कार मिळाले – कोकण मराठी साहित्य परिषदेचा र. वा. दिघे स्मृती प्रथम क्रमांकाचा पुरस्कार आणि भारतीय शिक्षण मंडळ मुंबईचा कै. रामचंद्र जोशी स्मृती शिक्षक लेखक पालेकर स्मृती पुरस्कार. त्यांच्या कादंबऱ्या या समाजातील विविध प्रवाहांना स्पर्श करणाऱ्या असून, त्या वाचकांना अंतर्मुख करणाऱ्या आहेत.

ललित साहित्य:

१) वळणवेड्या वाटा
२) वाटेवरच्या सावल्या

ललित साहित्याच्या माध्यमातून सौ. कांबळी यांनी आपल्या वैयक्तिक अनुभवांना सुरेख शब्दबद्ध केले आहे. त्यांच्या लेखनशैलीत सहजता असूनही ती अंतर्मुख करणारी आहे.

सौ. वृंदा कांबळी केवळ लेखिका नाहीत, तर साहित्य चळवळीच्या माध्यमातून समाजप्रबोधन करणाऱ्या कार्यकर्त्या आहेत. त्या कोकण मराठी साहित्य परिषद कुडाळ शाखेच्या अध्यक्षपदी कार्यरत असून, साहित्याची गोडी समाजात वाढवण्याचे कार्य करत आहेत. वेंगुर्ला येथे त्यांनी आनंदयात्री वाङ्मय मंडळाची स्थापना करून विविध साहित्य विषयक कार्यक्रमांचे आयोजन केले. साहित्यसंमेलनांच्या माध्यमातून नवोदित लेखकांना संधी मिळावी यासाठी त्यांनी वेंगुर्ला त्रैवार्षिक साहित्य संमेलनाची सुरुवात केली.

सौ. वृंदा कांबळी यांच्या साहित्यिक कार्यामध्ये समाजप्रबोधन हा महत्त्वाचा घटक आहे. त्यांचे लेखन हे केवळ मनोरंजनासाठी नसून, ते विचारांना चालना देणारे आहे. त्यांच्या कथा आणि कादंबऱ्या वाचकांना विचार करायला लावतात. आकाशवाणी, सभा-संमेलने, शैक्षणिक शिबिरे यांमधून त्यांचे कथाकथन व भाषण कार्यक्रम होत असतात. त्यांच्या साहित्य प्रवासाने अनेक नवोदितांना प्रेरणा दिली आहे.

सौ. वृंदा कांबळी यांचे संपूर्ण जीवन हे शिक्षण, साहित्य आणि समाजकार्य यांचा त्रिवेणी संगम आहे. एक उत्तम शिक्षिका, संवेदनशील लेखिका आणि समाजासाठी झटणारी कार्यकर्ती म्हणून त्यांनी आपली ओळख निर्माण केली आहे. त्यांच्या लेखनातून जीवनाचे विविध पैलू उलगडतात आणि वाचकांना अंतर्मुख करतात. त्यांचे साहित्य हे केवळ कथा किंवा कादंबऱ्यांच्या रूपात न राहता, ते जीवनाचे प्रतिबिंब बनले आहे. त्यांचे योगदान हे मराठी साहित्यविश्वासाठी आणि समाजासाठी अमूल्य आहे.

डॉ. रवींद्र कल्लाप्पा श्रावस्ती हे केवळ एक नाव नाही, तर ती एक प्रेरणादायी जीवनगाथा आहे. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात ज्ञान, कलेची ओढ, समाजसेवेचा ध्यास आणि सृजनात्मक साहित्याचा ठेवा एकत्र गुंफलेला आहे. वैद्यकीय क्षेत्रात त्यांनी दिलेल्या अमूल्य योगदानासोबतच त्यांच्या साहित्यिक, कलात्मक आणि सामाजिक कार्याने ते एक अष्टपैलू व्यक्तीमत्त्व म्हणून ओळखले जातात.

२६ नोव्हेंबर १९७१ रोजी जन्मलेले डॉ. श्रावस्ती यांची ज्ञानसंपन्नतेकडे वाटचाल अत्यंत प्रेरणादायी आहे. त्यांनी एम.बी.बी.एस. आणि एम.डी. (जनरल मेडिसीन) पदवी मिळवून वैद्यकीय क्षेत्रात आपले स्थान निर्माण केले. परंतु, त्यांच्या प्रवासाची ही केवळ एक बाजू होती. आरोग्यसेवेत कार्यरत राहूनही त्यांनी समाजाला वेगळ्या पद्धतीने समृद्ध करण्याचा निश्चय केला आहे.

सध्या ते भारती अभिमत विद्यापीठाच्या वैद्यकीय महाविद्यालयात मेडिसीन विभागात प्राध्यापक म्हणून कार्यरत आहेत. याशिवाय, सांगलीतील जीवक हॉस्पिटल आणि भारती हॉस्पिटलमध्ये कन्सल्टिंग फिजिशियन म्हणून ते रूग्णसेवा देतात. त्यांच्या संशोधनात्मक कार्यामुळे वैद्यकीय क्षेत्रातील अनेक समस्यांवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. लेप्टोस्पायरॉसिस, रिकेटशियॉसिस, मलेरिया आणि डेंग्यू यांसारख्या आजारांवरील त्यांचे शोधनिबंध राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय जर्नल्समध्ये प्रकाशित झाले आहेत, जे त्यांच्या चिकित्सक कौशल्याची आणि संशोधनवृत्तीची साक्ष देतात.

डॉ. रवींद्र श्रावस्ती हे व्यवसायाने डॉक्टर असूनही, त्यांच्या हृदयात एक लेखक धगधगत राहिला आहे. त्यांच्या लेखणीमध्ये समाजप्रबोधनाची आर्तता, अनुभवांची खोली आणि तत्त्वचिंतनाचा गूढगंभीर बाज आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि तथागत गौतम बुद्ध यांच्या विचारांनी प्रभावित झालेल्या त्यांच्या साहित्यनिर्मितीचा अभ्यास हा केवळ साहित्यिक दृष्टिकोनातून न करता समाजपरिवर्तनाच्या चळवळीतील योगदान म्हणूनही करावा लागेल. त्यांनी लिहिलेल्या कवितासंग्रहांपासून ते वैचारिक लेखनापर्यंत त्यांच्या साहित्याने वेगळा ठसा उमटवला आहे.

डॉ. श्रावस्ती यांच्या व्यक्तिमत्त्वात चिकित्सकाची संवेदनशीलता, कवीचे हृदय आणि तत्त्वचिंतकाची सखोल दृष्टी दिसून येते. त्यांनी समाजातील उपेक्षित आणि शोषित घटकांच्या वेदना समजून घेतल्या आणि त्या आपल्या साहित्याद्वारे मांडल्या. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा उगम त्यांच्या अभ्यासू वृत्तीमध्ये दिसतो, जिथे त्यांनी केवळ वैद्यकीय सेवा पुरवली नाही, तर समाजमन समृद्ध करण्याचा वसा घेतला आहे.

डॉ. रवींद्र श्रावस्ती यांचे लेखन हे केवळ साहित्यिक निर्मिती नसून, ते परिवर्तनाचे साधन आहे. त्यांच्या लेखणीने समाजातील उपेक्षित घटकांना आवाज दिला आहे. बाबासाहेब आंबेडकर आणि तथागत गौतम बुद्ध यांच्या विचारांनी प्रभावित असलेल्या या लेखकाने आपल्या कवितांमधून आणि वैचारिक लेखनातून परिवर्तनाचा आवाज उठवला आहे. त्यांच्या लेखनाचा प्रभाव भविष्यातही प्रेरणादायी ठरेल.

डॉ. श्रावस्ती हे एक उत्कृष्ट चित्रकार, गायक, नट, वक्ते आणि सूत्रसंचालक म्हणूनही ओळखले जातात. त्यांच्या बहुआयामी व्यक्तिमत्त्वामुळे ते वैद्यकीय क्षेत्राबरोबरच कला व सांस्कृतिक क्षेत्रातही आपली वेगळी छाप पाडत आहेत. समाजासाठी सतत काहीतरी करण्याची त्यांची ऊर्मी त्यांना एक जबाबदार सामाजिक कार्यकर्ता म्हणूनही पुढे आणते.

डॉ. रवींद्र कल्लाप्पा श्रावस्ती यांचे जीवन हे एक प्रेरणादायी कथा आहे. त्यांनी एकाच वेळी वैद्यकीय क्षेत्रात योगदान देत, साहित्य आणि कलेच्या माध्यमातून समाजमन जागृत करण्याचा प्रयत्न केला आहे. त्यांची जीवनयात्रा ही समर्पण, मेहनत आणि नवनिर्मितीच्या ऊर्जेने भरलेली आहे. अशा व्यक्तिमत्त्वाचा परिचय होणे ही एक भाग्याची बाब आहे, कारण ते केवळ वैद्यकीय सेवा देणारे डॉक्टर नाहीत, तर एक संवेदनशील साहित्यिक, कलेचा उपासक आणि सामाजिक परिवर्तनाचे वाहक आहेत.

कला, साहित्य आणि शिक्षण या क्षेत्रांमध्ये आपले वेगळेपण सिद्ध करणाऱ्या व्यक्ती क्वचितच आढळतात. अशाच एका प्रतिभावान व्यक्तिमत्त्वाची ओळख म्हणजे कवयित्री सौ. सुरेखा निवास कांबळे. साहित्याच्या माध्यमातून समाजाला आरसा दाखवणाऱ्या, शिक्षण क्षेत्रात आपला ठसा उमटवणाऱ्या आणि स्त्रीशक्तीचा आदर्श निर्माण करणाऱ्या कवयित्री सौ. सुरेखा कांबळे यांचा जीवनप्रवास अत्यंत प्रेरणादायी आहे.

सौ. सुरेखा कांबळे यांचा जन्म १ जून १९७१ रोजी झाला. त्यांनी मराठी विषयात एम.ए. आणि बी.एड. या शैक्षणिक अर्हता संपादन करून शिक्षण क्षेत्रात प्रवेश केला. शिक्षण हा समाजपरिवर्तनाचा प्रमुख आधारस्तंभ आहे, याची जाणीव असलेल्या सुरेखा कांबळे यांनी शिक्षक म्हणून आपली जबाबदारी लीलया पार पाडली.

वाचन, लेखन आणि अध्यापन या गोष्टींमध्ये विशेष रुची असलेल्या सुरेखा कांबळे यांनी आपल्या साहित्यिक प्रवासाला सुरुवात केली. त्यांचे साहित्य हे समाजातील विविध पैलूंचे प्रतिबिंब आहे. त्यांच्या लेखणीतून मानवी भावभावना, सामाजिक परिवर्तन आणि स्त्रीशक्तीचा प्रभावी आवाज उमटतो. त्यांच्या काव्यसंग्रहांमध्ये जीवनाच्या विविध पैलूंवर प्रकाश टाकणाऱ्या कविता वाचायला मिळतात.

प्रकाशित काव्यसंग्रह

१) उंबरठ्याच्या दोन्ही बाजू – या संग्रहात स्त्रीजीवनाचे विविध रंग दिसून येतात. कुटुंब, समाज आणि स्वतःच्या अस्तित्वाचा शोध घेणाऱ्या स्त्रियांवरील संवेदनशील कविता यात आहेत.
२) सगळचं अनपेक्षित – जीवनातील अनपेक्षित वळणांवर भाष्य करणारा हा संग्रह भावनिक आविष्कार आहे.

लेखसंग्रह

१) लेखनीचे झरे – या लेखसंग्रहात विविध विषयांवरील विचारप्रवर्तक लेखांचा समावेश आहे. समाजातील विविध घटनांवर भाष्य करणारे लेख वाचकांच्या मनात ठसा उमटवतात.

सौ. सुरेखा कांबळे गेली २३ वर्षे शिक्षण क्षेत्रात कार्यरत आहेत. सध्या त्या श्री. महालक्ष्मी हायस्कूल, देशिंग हरोली, ता. कवठेमहांकाळ, जि. सांगली येथे कार्यरत असून विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी झटत आहेत. त्यांचा अध्यापनशैलीबद्दल विशेष उल्लेख करावा लागेल. मराठी भाषा आणि साहित्य यांचे महत्त्व विद्यार्थ्यांना समजावून देण्यासाठी त्यांनी घेतलेले प्रयत्न स्तुत्य आहेत.

साहित्याबरोबरच वाचन, गायन, नृत्य, व्याख्याने आणि सूत्रसंचालन या क्षेत्रांमध्येही त्यांचे योगदान उल्लेखनीय आहे. विद्यार्थ्यांच्या कलागुणांना चालना देण्याचे कार्य त्यांनी सातत्याने केले आहे. त्यांची साहित्यिक आणि सांस्कृतिक जाणीव समाजाच्या प्रबोधनासाठी उपयुक्त ठरते.

त्यांच्या उत्कृष्ट कार्याची दखल घेऊन अनेक पुरस्कारांनी त्यांचा गौरव करण्यात आला आहे. त्यातील काही महत्त्वाचे पुरस्कार पुढीलप्रमाणे –

१. सावित्रीबाई फुले आदर्श महिला पुरस्कार (२०१७) – आधार सोशल संस्था, पुणे तर्फे प्रदान.
२. राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज काव्यरत्न पुरस्कार (२०१९)
३. मास फॉर सिटीझन पुरस्कार (२०१९)
४. कवी प्रेरणा पुरस्कार (२०२०) – मराठी अध्यापक शिक्षक संघ.
५. क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले आदर्श शिक्षिका पुरस्कार (२०२१) – कास्ट्राईब कर्मचारी महासंघ, महाराष्ट्र राज्य.
६. जिल्हास्तरीय आदर्श शिक्षका पुरस्कार (२०२१) – अखिल भारतीय शिक्षक साहित्य, कला, क्रीडा मंडळ सांगली.
७. ज्ञानदायिनी गौरव सन्मानपत्र (२०२१) – कवठेमहांकाळ राष्ट्रवादी महिला आघाडी.
८. राज्यस्तरीय साहित्य भूषण पुरस्कार (२०२१) – न्यूज पेपर गंगाधर साहित्य परिषद.
९. गुणवंत मराठी शिक्षक पुरस्कार (२०२१) – सांगली जिल्हा मराठी अध्यापक संघ.

सौ. सुरेखा कांबळे यांनी स्त्रीच्या मनातील भावना, तिच्या संघर्षाचा प्रवास आणि तिच्या स्वाभिमानाचा सशक्त आवाज आपल्या कवितांमधून मांडला आहे. त्यांच्या लेखणीमधून स्त्रीच्या आत्मसन्मानाची जाणीव होते. शिक्षण, समाजकार्य आणि साहित्याच्या माध्यमातून त्यांनी समाजात बदल घडवण्यासाठी मोठे योगदान दिले आहे.

कवयित्री सौ. सुरेखा कांबळे यांच्या जीवनप्रवासातून साहित्य, शिक्षण आणि सामाजिक बांधिलकी या तिन्ही घटकांचा सुरेख संगम पाहायला मिळतो. त्यांनी आपल्या कार्यकर्तृत्वाने शिक्षण व साहित्याच्या क्षेत्रात अमूल्य योगदान दिले आहे. त्यांच्या कार्याने अनेकांना प्रेरणा मिळते, आणि त्यांचा प्रवास अनेकांसाठी दीपस्तंभ ठरत आहे. त्यांच्या पुढील वाटचालीसाठी मनःपूर्वक शुभेच्छा!

डी.एल. कांबळे - एक धम्मयोद्धा

बुद्ध धम्माचा प्रचार, प्रसार आणि संशोधन या क्षेत्रात आयुष्य वेचणाऱ्या काही थोर व्यक्तिमत्त्वांमध्ये डी.एल. कांबळे यांचे नाव अत्यंत सन्मानाने घेतले जाते. एक अभ्यासू साहित्यिक, तत्त्वज्ञानी लेखक, प्रेरणादायी व्याख्याते आणि निःस्वार्थ धम्मप्रचारक म्हणून त्यांनी समाजावर अमीट ठसा उमटवला आहे. त्यांच्या कार्याचा आवाका केवळ महाराष्ट्रापुरता मर्यादित नसून, जागतिक स्तरावर बौद्ध साहित्याला नवा आयाम देणारे ते एक सशक्त विचारवंत ठरले आहेत.

२८ ऑक्टोबर १९५० रोजी मासलमेटा, ता. लाखनी, जि. भंडारा येथे जन्मलेले डी.एल. कांबळे यांना लहानपणापासून बुद्ध धम्माची ओढ होती. त्यांच्या कुटुंबावर बौद्ध संस्कृतीचा प्रभाव होता, त्यामुळे धम्मविषयक कथा, जातककथा आणि तथागत बुद्धांचे विचार ऐकतच त्यांचे बालपण गेले. शिक्षणाच्या प्रवासातही त्यांची अभ्यासाची सखोलता आणि विचारधारेशी निष्ठा लवकरच प्रकट झाली.

त्यांनी आपले औपचारिक शिक्षण पूर्ण करून भारतसंचार निगम लिमिटेड (BSNL) मध्ये सहाय्यक महाप्रबंधक पदावर कार्य केले. मात्र, मोठ्या हुद्यावर असतानाही बुद्ध धम्माच्या प्रसारासाठी त्यांनी सातत्याने लेखन, व्याख्याने आणि सामाजिक कार्य सुरू ठेवले. निवृत्तीनंतरही धम्मसेवेचा ध्यास कायम ठेवत, समाजप्रबोधनासाठी कार्यरत राहिले.

डी.एल. कांबळे यांचा बुद्ध धम्मातील कार्याचा व्यापक प्रभाव त्यांच्या बौद्ध साहित्य संमेलनातील सहभागातून स्पष्ट होतो.

२००३ साली कल्याण येथे संपन्न झालेल्या ५व्या बौद्ध साहित्य संमेलनाचे स्वागताध्यक्ष म्हणून त्यांनी विचारमंथनाचे नेतृत्व केले.
२००६ साली उल्हासनगर येथे पार पडलेल्या ६व्या बौद्ध साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी बौद्ध धम्माच्या महत्त्वाच्या पैलूंवर सखोल मार्गदर्शन केले.
ही संमेलनं म्हणजे बुद्ध धम्मप्रचारकांची व विचारवंतांची मोठी परिषदेप्रमाणे असतात. त्यामध्ये धम्मग्रंथांचा अभ्यास, आधुनिक समाजातील बौद्ध धम्माचे स्थान, जातिव्यवस्थेवरील चर्चा आणि धम्मकार्याच्या नव्या वाटा शोधण्याचा प्रयत्न केला जातो. कांबळे सरांनी आपल्या प्रभावी भाषणांमधून बौद्ध समाजाच्या सशक्तीकरणासाठी नवे विचार मांडले.

डी.एल. कांबळे हे केवळ विचार मांडून थांबले नाहीत, तर बौद्ध धम्माचे संशोधनात्मक लेखनही केले. त्यांनी अनेक दैनिक वृत्तपत्रे, मासिके आणि पुस्तके यांतून आपले विचार समाजासमोर ठेवले. त्यांच्या लेखनशैलीत बौद्ध तत्त्वज्ञान, वैज्ञानिक दृष्टीकोन आणि सामाजिक वास्तव यांचा उत्तम मेळ आढळतो.

प्रमुख प्रकाशित ग्रंथसंपदा

१) धम्मपद गाथा आणि कथा (सचित्र) खंड १ ते ७ – धम्मपद हा बौद्ध धर्मातील अत्यंत महत्त्वाचा ग्रंथ आहे. यात बुद्धांच्या विचारांचे संकलन आहे. डी.एल. कांबळे यांनी यातील गाथांचे स्पष्टीकरण आणि त्यातील कथा सप्रयोग मांडून बौद्ध अनुयायांसाठी अमूल्य कार्य केले आहे.
२) तथागतांचा धम्म आणि विज्ञान – बुद्धधर्म केवळ आंधळा विश्वास नाही, तर विज्ञान आणि तर्कशुद्ध विचारांवर आधारलेला आहे. हे अधोरेखित करणारा हा महत्त्वपूर्ण ग्रंथ आहे.
३) खरा धम्मधर कोण? – बौद्ध धर्माचे तत्वज्ञान समजून घेण्यास मदत करणारे विवेचन.
४) बुद्धप्रणित कम्मसिद्धांत – कर्म आणि त्याचे परिणाम यावर सखोल विश्लेषण करणारा ग्रंथ.
५) बुद्धप्रणित पुनर्जन्मसिद्धांत – पुनर्जन्म संकल्पनेवर बौद्ध धर्माच्या दृष्टीने स्पष्टीकरण देणारे महत्त्वाचे पुस्तक.
६) बुद्ध धम्मातील प्रज्ञारत्ने – बुद्ध धम्मातील तत्त्वज्ञान, साधना आणि विचारसरणी यांचा अभ्यासपूर्ण मागोवा घेणारे पुस्तक.
याशिवाय, त्यांच्या ५व्या बौद्ध साहित्य संमेलनातील स्वागताध्यक्षीय भाषण आणि ७व्या संमेलनातील अध्यक्षीय भाषणाची स्वतंत्र पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत.

बुद्ध धम्म हा केवळ धार्मिक शिकवण नाही, तर सामाजिक क्रांतीचा मूलमंत्र आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी बौद्ध धम्म स्वीकारला तो केवळ आध्यात्मिक कारणांसाठी नाही, तर सामाजिक परिवर्तनासाठी होता. कांबळे सरांनीही आपल्या व्याख्यानांत आणि लेखनात या दृष्टिकोनावर भर दिला.

त्यांनी आपल्या "बुद्ध धम्म एक महान क्रांती" या भाषणात म्हटले होते –

"बुद्ध धम्म हा केवळ आत्मिक शांतीसाठी नाही, तर समाजाच्या शोषित, उपेक्षित वर्गाला सन्मानाने उभे करण्याचे साधन आहे. हा धम्म बुद्धिप्रामाण्यवादी, वैज्ञानिक आणि मानवतावादी आहे. म्हणूनच, बौद्ध धम्माचा प्रसार हा समाजसुधारणेचा मार्ग आहे."

त्यांच्या या विचारसरणीमुळे अनेक युवक धम्माच्या मार्गावर प्रवृत्त झाले.

डी.एल. कांबळे यांना त्यांच्या कार्यासाठी अनेक पुरस्कारांनी गौरवण्यात आले. त्यापैकी "भदंत आनंद कौसल्यायन धम्मलेख महानायक पुरस्कार – २०१०" हा विशेष उल्लेखनीय आहे. हा पुरस्कार बुद्ध धम्माच्या साहित्यिक आणि संशोधनात्मक कार्यातील उत्कृष्ट योगदानासाठी दिला जातो.

त्यांच्या लेखनाने आणि विचारांनी अनेकांच्या जीवनावर प्रभाव पाडला आहे. त्यांनी बौद्ध धम्माची वैज्ञानिक, तात्त्विक आणि सामाजिक बाजू लोकांसमोर आणली. त्यांचे ग्रंथ आणि व्याख्याने हजारो लोकांना बौद्ध धम्माकडे वळवणारे ठरले.

आजही त्यांच्या ग्रंथसंपदा, धम्मविषयक विचार आणि व्याख्यानांमुळे नव्या पिढीला मार्गदर्शन मिळत आहे.

डी.एल. कांबळे यांचे आयुष्यभर बौद्ध धम्माच्या प्रचार आणि प्रसारासाठी समर्पित कार्य चालू आहे. त्यांच्या लेखनाने समाजात नवा विचार निर्माण केला आणि अनेकांना नव्या दिशेने प्रवृत्त केले. धम्माचा प्रसार, मानवतावाद, वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि सामाजिक समतेचा पुरस्कार हेच त्यांच्या जीवनकार्याचे चार आधारस्तंभ आहेत.

आज बौद्ध धम्माबद्दल खोलवर विचार करणाऱ्या अभ्यासकांसाठी त्यांचे साहित्य एक अमूल्य ठेवा आहे. त्यांचे जीवन म्हणजे धम्मसेवेचे तेजस्वी उदाहरण आहे, जे पुढील पिढ्यांसाठी प्रेरणादायी ठरेल.

साहित्य हे मनोभावनांचे प्रतिबिंब असते. एखाद्या लेखकाच्या लेखणीतील शब्द त्याच्या संवेदनशीलतेची, अनुभूतीची आणि समाजाप्रती असलेल्या निष्ठेची साक्ष देत असतात. प्रा. रमाकांत दीक्षित यांच्या साहित्यात हीच संवेदनशीलता लयबद्धपणे प्रत्ययास येते. कथा, कविता, ललित लेख आणि चरित्रग्रंथ या विविध साहित्यातून त्यांनी स्वतःची एक स्वतंत्र ओळख निर्माण केली आहे. त्यांच्या लेखनशैलीत ग्रामीण संस्कृतीचे रंग, सामाजिक जाणिवांची खोली आणि अनुभवांचे दर्शन होते.

प्रा. रमाकांत दीक्षित यांचा जन्म सातारा जिल्ह्यातील खटाव तालुक्यातील कलेढोण या गावी झाला. ही भूमी संत, साहित्यिक आणि विचारवंतांनी समृद्ध केलेली आहे. ग्रामीण भागात जन्मलेले लेखक जेव्हा आपल्या लेखणीतून गावकथांचे, मातीतील गंधाचे आणि संस्कारपरंपरेचे दर्शन घडवतात, तेव्हा त्यांचे लेखन अधिक प्रभावी आणि मनाला भिडणारे ठरते.

फलटणमध्ये वास्तव्य असलेल्या प्रा. दीक्षित यांनी आपल्या लेखनातून सामाजिक प्रश्न, व्यक्तिमत्त्व विकास, परंपरा आणि आधुनिकतेचा संगम, शिक्षणसंस्कार, मित्र-मैत्रिणींचे भावबंध आणि निसर्गसौंदर्य यांचा विलक्षण मिलाफ साधला आहे. त्यांचे शब्द केवळ काळजाला भिडत नाहीत, तर ते मनाची मशागत करतात, विचारप्रक्रियेवर प्रभाव टाकतात आणि वाचकांच्या मनात एक सकारात्मक ऊर्जा निर्माण करतात.

त्यांची लेखनशैली ही अत्यंत प्रवाही, ओघवती आणि चित्रमय आहे. शब्दांची निवड ही साधी असूनही अर्थपूर्ण आहे. त्यातील नाद, लय आणि गेयता मनाला भावणारी आहे. लेखकाने केवळ घटना सांगितलेल्या नाहीत, तर त्या अनुभवत असल्याचा प्रत्यय वाचकाला देतात. त्यामुळे त्यांचे लेखन हे केवळ निवेदन न राहता आत्मानुभूतीच्या प्रवासात घेऊन जाते.

विशेषतः गावा-भावाचे वर्णन करताना त्यांची शब्दकळा अधिकच जिवंत होते. गावातील निसर्ग, तेथील वातावरण, माणसांची बोलीभाषा, संस्कृती, त्यांचे साधेपण आणि त्यातील गहिवर हे सारे काही त्यांच्या लेखनातून प्रत्ययास येते. त्यामुळे वाचक आपसूकच त्या आठवणीत रमतो.

त्यांचे लेखन केवळ भावनिक नाही, तर त्यात शिक्षण आणि जीवनमूल्यांचा विचारसुद्धा प्रकर्षाने आढळतो. शिक्षण म्हणजे केवळ पुस्तकी ज्ञान नव्हे, तर ते संस्कार, व्यवहारज्ञान आणि चारित्र्यसंवर्धन यांचा मिलाफ आहे, असे प्रा. दीक्षित आपल्या लेखनातून सांगतात.

प्रा. दीक्षित यांच्या लेखनात गावकथांचे विशेष स्थान आहे. लहानपणीच्या आठवणी, सण-उत्सव, गावी असलेल्या परंपरा, निसर्गाची साथ आणि माणसांतील प्रेमभावना या गोष्टी त्यांनी अत्यंत संवेदनशीलतेने टिपल्या आहेत.

त्यांची शब्दरचना ही नेहमीच अनुभवांना सजीव करणारी असते. एखाद्या साध्या प्रसंगाचे वर्णन करताना त्यातील सूक्ष्म बारकावे टिपण्याची त्यांची हातोटी विलक्षण आहे. त्यामुळे वाचक स्वतःला त्या घटनांमध्ये प्रत्यक्ष उपस्थित असल्याचा अनुभव घेतो.

प्रा. रमाकांत दीक्षित यांनी साहित्यप्रवासात फक्त स्वतःच्या अनुभवांवर आधारित लेखन केले नाही, तर त्यांनी संतचरित्र लिहून भारतीय संस्कृतीचा वारसाही जपला आहे. संतश्रेष्ठ नरहरी सोनार हा त्यांचा चरित्रग्रंथ म्हणजे भक्तिरसाचा अखंड स्रोत आहे.

संत नरहरी सोनार यांचे जीवनकार्य, त्यांचे विचार, समाजाला दिलेली दिशा आणि त्यांचे संतत्त्व यांचे सखोल विश्लेषण त्यांनी या ग्रंथात केले आहे. यातून त्यांच्या अध्ययनाची खोली आणि समाजाप्रती असलेली निष्ठा स्पष्ट होते.

प्रा. रमाकांत दीक्षित यांचे संपूर्ण साहित्य वाचकांच्या मनावर एक अमीट ठसा उमटवते. त्यांच्या लेखनातून केवळ करमणूक होत नाही, तर वाचकाच्या मनात संस्कारांचे झरे आणि आनंद-उत्साहाचे प्रवाह निर्माण होतात.

आजच्या धकाधकीच्या युगात अशी साहित्यसंपदा मनाला उभारी देणारी आहे. त्यांच्या साहित्यकृतींना लाभलेली लोकप्रियता ही त्यांच्या लेखनकौशल्याची साक्ष आहे. त्यांचे ललित लेख हे केवळ व्यक्तिचित्रण नाहीत, तर ते एका संपूर्ण समाजाच्या अंतरंगाचा आरसा आहेत.

त्यांच्या पुढील साहित्यकृतीसाठीही वाचक उत्सुक आहेत. त्यांनी ग्रामीण आणि शहरी जीवनातील बदल, शिक्षणातील नव्या दिशा, समाजातील मूल्यबदल आणि सांस्कृतिक परिवर्तन यांवर अधिक लेखन करावे, अशी अपेक्षा आहे.

त्यांची लेखनशैली ही अत्यंत सहज, ओघवती आणि गहिरा परिणाम करणारी आहे. त्यामुळे त्यांचे साहित्य केवळ शब्दांचे खेळ वाटत नाही, तर ते जीवनाचा गाभा उलगडणारे आणि समाजाला दिशा देणारे ठरते.

नीलम माणगावे - एक अष्टपैलू साहित्यिक प्रवास

साहित्य क्षेत्र हे केवळ कल्पनाविश्व नव्हे, तर वास्तवाशी नाते जोडणारे, संस्कृतीचे प्रतिबिंब उमटवणारे आणि समाजप्रबोधनाचे प्रभावी माध्यम आहे. या साहित्यिक विश्वात स्वतःची वेगळी ओळख निर्माण करणाऱ्या, विविध साहित्य प्रकारांमध्ये लीलया मुशाफिरी करणाऱ्या लेखिका नीलम माणगावे यांचे योगदान अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. त्यांच्या लेखन प्रवासाचा मागोवा घेतल्यास केवळ शब्दांचा नव्हे, तर सामाजिक जाणिवांचा, अनुभवांच्या ठेव्याचा आणि संवेदनशील विचारांचा अद्वितीय संगम आपल्याला दिसतो.

नीलम माणगावे या गृहिणी असूनही त्यांनी आपल्या लेखणीच्या बळावर मराठी साहित्यविश्वात भरीव कार्य केले आहे. कथा, कविता, कादंबरी, लोकसाहित्य, सामाजिक आणि वैचारिक लेख, संपादकीय, समीक्षणात्मक लेखन, संशोधनपर लिखाण, बालसाहित्य, कुमारसाहित्य, प्रवासवर्णन, आत्मकथन अशा विविध साहित्यप्रकारांमध्ये त्यांनी आपली लेखणी ताकदीने चालवली आहे. त्यांच्या लेखनातून ग्रामीण व शहरी संस्कृतींचे विविध पैलू, मानवी भावभावनांचे सूक्ष्म विश्लेषण, स्त्रीमनाचा ठाव घेतलेले विचार आणि समाजप्रबोधनाचा ध्यास दिसून येतो.

साहित्याचा आवाका केवळ प्रतिभेनेच नव्हे, तर सातत्याने केलेल्या कष्टांनीही मोजला जातो. नीलम माणगावे यांच्या साहित्यिक प्रवासाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांच्या प्रकाशित ग्रंथसंख्येचा भव्य आकडा—७६ पुस्तके! या पुस्तकांमध्ये कथा, कविता, कादंबऱ्या, बालसाहित्य, संशोधनपर ग्रंथ यांचा समावेश आहे. प्रत्येक पुस्तक समाजाच्या एखाद्या ना एखाद्या अंगाला स्पर्श करते आणि वाचकांना विचार करायला प्रवृत्त करते.

त्यांच्या साहित्यसेवेचा विस्तार केवळ स्वतंत्र लेखनाकडे मर्यादित नसून संपादन क्षेत्रातही त्यांनी आपली प्रतिभा दाखवली. 'प्रगती आणि जिन विजय' तसेच 'तीर्थंकर' या नियतकालिकांमध्ये त्यांनी सहसंपादक म्हणून भरीव योगदान दिले. याशिवाय इंद्रधनुष्य या मासिकासाठी त्या सल्लागार म्हणून कार्यरत आहेत.

साहित्यिक चर्चासत्रे, परिसंवाद, कथाकथन आणि कविता वाचन या माध्यमांतून लेखन वाचकांपर्यंत प्रभावीपणे पोहोचते. नीलम माणगावे यांनी अनेक साहित्य संमेलनांमध्ये सहभाग घेतला आहे. कथाकथन, कविता वाचन यासह त्यांनी कवी संमेलन आणि साहित्य संमेलन अध्यक्षपदही भूषवले आहे. विशेषतः २००७ मध्ये मॉरिशस येथे आयोजित कवयित्री संमेलनात त्यांचा सहभाग वैशिष्ट्यपूर्ण ठरला.

साहित्य हे केवळ ग्रंथरूपीच न राहता, श्राव्य माध्यमांतूनही वाचकांपर्यंत पोहोचणे महत्त्वाचे असते. सांगली, कोल्हापूर, सोलापूर आणि औरंगाबाद आकाशवाणी केंद्रांवर त्यांनी कथाकथन, कविता वाचन आणि कौटुंबिक श्रुतिका लेखन केले आहे.

एखाद्या साहित्यकृतीला मिळणारा पुरस्कार हा केवळ त्या लेखकाच्या प्रतिभेचा सन्मान नसून, समाजाने त्या लेखनाला दिलेली दाद असते. नीलम माणगावे यांच्या तीन पुस्तकांना महाराष्ट्र शासनाचा प्रतिष्ठित राज्य पुरस्कार मिळाला आहे:

१) शांते तू जिंकलीस – कथासंग्रह
२) डॉलीची धमाल – बालकादंबरी
३) निर्भया लढते आहे – कथासंग्रह

याशिवाय, यशवंतराव चव्हाण मुक्त विद्यापीठ, नाशिक चा बाबुराव बागूल पुरस्कार (साक्षीदार कथासंग्रहासाठी), महाराष्ट्र साहित्य परिषद, पुणे चा कुसुमाग्रज पुरस्कार (खचू लागली भुई कवितासंग्रहासाठी) आणि ना. घ. देशपांडे पुरस्कार (एकूण कवितालेखनासाठी) हे त्यांना प्राप्त झालेले महत्त्वाचे पुरस्कार आहेत. त्यांच्या नावावर एकूण ५५ विविध साहित्य पुरस्कार आहेत, जे त्यांच्या लेखनाची प्रतिष्ठा अधोरेखित करतात.

नीलम माणगावे यांच्या साहित्याची महत्ता शैक्षणिक क्षेत्रातही अधोरेखित झाली आहे. त्यांच्या अनेक कथा आणि कविता महाराष्ट्र व कर्नाटक राज्यांच्या विविध इयत्तांच्या पाठ्यपुस्तकांमध्ये समाविष्ट आहेत. यामध्ये 'सत्कार', 'स्पर्श', 'प्रसाद', 'पैंजण' यांसारख्या कथांचा आणि 'कोणापासून काय घ्यावे?' कवितेचा समावेश आहे. याशिवाय, मुंबई विद्यापीठ, शिवाजी विद्यापीठ आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ यांच्या अभ्यासक्रमांमध्येही त्यांच्या साहित्याचा समावेश करण्यात आला आहे.

नीलम माणगावे यांच्या कथासंग्रहांवर आणि कवितासंग्रहांवर संशोधनही झाले आहे. दोन प्राध्यापकांनी त्यांच्या साहित्यावर एम.फिल. पदवी मिळवली आहे, ही गोष्ट त्यांच्या लेखनातील गहनतेचे आणि समाजभानाचे द्योतक आहे.

नीलम माणगावे या केवळ लेखिका नाहीत, तर एक सशक्त विचारवंत, समाजप्रबोधक आणि साहित्यसेविका आहेत. त्यांचे लेखन केवळ मनोरंजनासाठी नसून, ते वाचकाला अंतर्मुख करणारे, विचारप्रवर्तक आणि प्रेरणादायी आहे. विविध साहित्य प्रकारांत त्यांनी केलेले योगदान, सामाजिक विषयांवरील त्यांची संवेदनशीलता आणि अभ्यासपूर्ण दृष्टिकोन यामुळे त्यांचे नाव मराठी साहित्याच्या भव्य क्षितिजावर दीप्तीमान राहील, यात शंका नाही. त्यांच्या लेखणीचा हा प्रवास भविष्यातही असाच निरंतर आणि प्रेरणादायी राहो, हीच सदिच्छा!

सयाजी वाघमारे - चळवळीतील वैचारिक योद्धा

समाज परिवर्तनाच्या लढ्यात अनेक विचारवंत, लेखक आणि कार्यकर्त्यांनी आपल्या लेखणीच्या माध्यमातून योगदान दिले आहे. या प्रवासात सयाजी वाघमारे यांचे स्थान महत्त्वाचे आहे. त्यांची लेखणी सामाजिक परिस्थितीचे निर्भीड चिंतन करणारी आहे. पँथर चळवळीतून समाजकार्याला प्रारंभ करणाऱ्या वाघमारे यांनी त्या चळवळीतील घडामोडींमध्ये सक्रिय भूमिका घेतली. चळवळीचे विघटन झाल्यानंतर त्यांनी नुसती नाराजी व्यक्त केली नाही, तर ती परिस्थिती आपल्या साहित्यातून विश्लेषणात्मक पद्धतीने मांडली.

सयाजी वाघमारे हे केवळ चळवळीतील एक भाग नव्हते, तर ते त्या चळवळीच्या अंतर्गत प्रवाहांचा सूक्ष्मपणे वेध घेणारे विचारवंत होते. त्यांच्या चिंतनशील वृत्तीमुळे चळवळीतील नेतृत्वाच्या भूमिकेवर त्यांचे सतत लक्ष होते. नेत्यांच्या कार्यपद्धतीतील दोष, चळवळीतील फाटाफूट आणि कार्यकर्त्यांची मानसिकता यांचा त्यांनी प्रगल्भतेने शोध घेतला. नेतृत्व हे फक्त घोषणा देण्यासाठी नसते, तर समुहाच्या मानसिकतेची आणि दिशेची जबाबदारी घेण्यासाठी असते, हा त्यांच्या विचारांचा गाभा होता.

त्यांच्या या अभ्यासू चिंतनातून चळवळीतील विसंगती स्पष्ट झाल्या आणि त्या बदलण्याची आवश्यकता त्यांनी ठामपणे मांडली. ते स्वतःच्या भूमिकेवर ठाम राहणारे, स्पष्ट विचार मांडणारे आणि समाजाला खऱ्या अर्थाने जागं करण्याचा प्रयत्न करणारे लेखक ठरले.

वाघमारे यांच्या लेखणीचा ठसा त्यांच्या विविध पुस्तकांतून उमटतो. त्यांनी कादंबरी, वैचारिक लिखाण आणि पथनाट्याच्या माध्यमातून सामाजिक सत्य स्पष्टपणे मांडले आहे.

सयाजी वाघमारे हे केवळ लेखक नाहीत, तर एक अभ्यासू वक्ता म्हणूनही ते परिचित आहेत. समाजात परिवर्तन घडवून आणण्यासाठी त्यांनी लोकप्रबोधन हे प्रभावी साधन म्हणून वापरले. त्यांच्या भाषणांमध्ये विषयाचा गाढा अभ्यास आणि तर्कशुद्ध मांडणी आढळते. ते केवळ समस्या उलगडून दाखवणारे लेखक नाहीत, तर त्यावर उपाय सुचवणारे विचारवंत आहेत.

त्यांचे संपूर्ण लिखाण आणि विचार समाजासाठी आरसा ठरत आले आहेत. समाजाला जागं करण्यासाठी, प्रस्थापित व्यवस्थेतील विसंगती समजावून देण्यासाठी आणि नव्या पिढीला विचारप्रवृत्त करण्यासाठी त्यांनी शब्दांचा प्रभावी उपयोग केला.

सयाजी वाघमारे यांची लेखणी ही केवळ साहित्यनिर्मिती नाही, तर ती एक चळवळ आहे – समाजाच्या जाणीवांना सळसळून जागं करणारी, अंतर्मुख करणारी आणि परिवर्तनाचा विचार रुजवणारी. त्यांच्या विचारांचे आणि लिखाणाचे मूल्यमापन केवळ साहित्याच्या निकषांवर न करता, समाजपरिवर्तनाच्या प्रभावाच्या दृष्टिकोनातून करणे आवश्यक आहे. त्यांच्या लेखणीचा हा प्रभाव आजही समाजमनावर कोरला जात आहे, आणि भविष्यातही ते समाजाला दिशा देणारे विचारवंत म्हणून कायम स्मरणात राहतील.

सुषमा यशवंत वाडकर या एक संवेदनशील कवयित्री असून त्यांचा जन्म १४ एप्रिल १९४९ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील जयसिंगपूर येथे झाला. आपल्या साध्या आणि कृतिशील जीवनशैलीतून त्यांनी साहित्याच्या क्षेत्रात एक वेगळं स्थान निर्माण केलं आहे. पूर्णवेळ गृहिणी असलेल्या सुषमा वाडकर यांनी जीवनातील विविध अनुभव, भावनांचे तरल रंग आणि निसर्गाशी असलेली आत्मीयता आपल्या लेखणीतून साकारली आहे.

त्यांना निसर्ग वाचन, आयुर्वेदाचा अभ्यास, बागकाम, लेखन, कविता रचना, शिवणकाम आणि योगसाधना यांची विशेष आवड आहे. या विविध छंदांमुळे त्यांच्या कवितांमध्ये निसर्गाच्या सौंदर्याची सहज अनुभूती होते. निसर्ग निरीक्षणातून मिळणारी सूक्ष्मता त्यांच्या कवितांमध्ये डोकावते आणि वाचकांच्या मनाला भावते.

‘काजवा’ हा त्यांचा पहिलाच काव्यसंग्रह असून तो त्यांच्या मनाच्या कोमल भावनांचा आरसा आहे. या संग्रहातील कविता साध्या-सोप्या भाषेत असूनही अंतर्मुख करणाऱ्या आहेत. त्यांचा प्रत्येक शब्द, प्रत्येक ओळ हा अंतःकरणातून उमटलेला स्वर वाटतो. काव्याच्या माध्यमातून त्यांनी स्वतःचा आत्मसंवाद वाचकांपर्यंत पोहोचवण्याचा प्रयत्न केला आहे. हा काव्यसंग्रह वाचताना वाचकाला त्यांच्या साधेपणातून निर्माण होणारी गोडी, त्यातील आत्मीयता आणि सहजसुंदर भावना यांचा मनमुराद आनंद घेता येतो.

त्यांच्या कवितांमध्ये भावनांचा ओलावा आहे. जीवनातील अनुभव, निसर्गातील सौंदर्य, मानवी नात्यांची वीण आणि सहज संवादाचा प्रयत्न या कविता अधोरेखित करतात. ‘काजवा’ हा केवळ एक संग्रह नसून, तो त्यांच्या अंतरंगातील प्रकाशकिरण आहे. तो कधी मृदू, कधी तीव्र, कधी आनंदी, तर कधी विचारशील स्वरूपात प्रकट होतो. त्यांची प्रत्येक कविता म्हणजे स्वतःशीच केलेला एक संवाद आहे, ज्यात त्यांनी आपले विचार मोकळेपणाने मांडले आहेत.

सुषमा वाडकर यांनी हे लेखन कोणत्याही प्रसिद्धीच्या हेतूने केलेले नाही, तर त्यांचा हा एक स्वान्तसुखाय उपक्रम आहे. त्यांच्या लेखणीतून उमटलेले शब्द केवळ मनोरंजनासाठी नव्हे, तर आत्मसाक्षात्कार आणि आत्ममंथनासाठी प्रेरणा देणारे आहेत. आपल्या विचारांना, भावनांना आणि अनुभवांना त्यांनी लेखणीच्या माध्यमातून जिवंत केले आहे.

सुषमा वाडकर यांचे काव्य हे त्यांच्या आयुष्याच्या सहज सुंदर अनुभवांचे प्रतिबिंब आहे. त्यांनी गृहिणीपदाची जबाबदारी सांभाळतानाही आपल्या सृजनशीलतेला वाव दिला. त्यांच्या कवितांतून स्त्रीजीवन, निसर्ग, संस्कार आणि जीवनातील साध्या-सोप्या आनंदांचे वर्णन दिसते. त्यांचे काव्य हे मनाच्या गाभ्यात जाऊन विचार करायला लावणारे आहे.

‘काजवा’ हा पहिला काव्यसंग्रह असला तरी सुषमा वाडकर यांच्या लेखणीत अजूनही खूप काही साकारण्याची क्षमता आहे. भविष्यात त्यांच्याकडून अधिक साहित्यकृती वाचायला मिळाव्यात, हीच वाचकांची आणि साहित्यरसिकांची अपेक्षा आहे. त्यांच्या लेखणीतील सहजता आणि प्रांजळता त्यांना साहित्यविश्वात एक वेगळी ओळख देईल, यात शंका नाही.

त्यांच्या लेखणीस अनंत शुभेच्छा!

हरीभाऊ रामराव मोरे - साहित्य, शिक्षण आणि समाजकार्यातील एक दीपस्तंभ
---------------------------
माणसाच्या आयुष्यात ज्ञान, संवेदनशीलता, आणि समाजासाठी काहीतरी करून दाखवण्याची आंतरिक ओढ असते, तीच ओढ हरीभाऊ रामराव मोरे यांच्यात दिसून येते. सातारा जिल्ह्यातील टुमदार व चैतन्यशील गाव जानुगडेवाडी या मातीत जन्मलेले हरीभाऊ ७ मार्च १९४८ रोजी या जगात आले आणि आयुष्यभर समाज, शिक्षण व साहित्य या त्रिसूत्री जीवनधारणेचे जणू मूर्तिमंत प्रतीक बनले.

एम.ए., एम.एड. ही उच्च शिक्षणाची शिदोरी घेत, हरीभाऊंनी रयत शिक्षण संस्थेत उपशिक्षक म्हणून आपली शैक्षणिक सेवा सुरू केली. त्यांच्या शिकवण्यातील समर्पण, विद्यार्थ्यांप्रती प्रेम, आणि शैक्षणिक कार्याबद्दलची निष्ठा यामुळे ते केवळ शिक्षक न राहता मार्गदर्शक, पालक, मित्र आणि प्रेरणास्थान बनले.

शिक्षण हेच समाज परिवर्तनाचे प्रभावी साधन मानणाऱ्या हरीभाऊंनी सौ. रजनी मोरे या आपल्या सहचारिणीला शिक्षणासाठी प्रेरित केले. त्यांनी बी.एड. करून रयत शिक्षण संस्थेतच नोकरी मिळवली. हेच हरीभाऊंच्या स्त्रीशिक्षणावरील विश्वासाचे उत्तम उदाहरण आहे.

हरीभाऊ मोरे हे फक्त शिक्षक नव्हते, तर एक अत्यंत संवेदनशील, अभ्यासू आणि सामाजिक जाणीव असलेले लेखक होते. त्यांचे साहित्य विविध स्वरूपात समोर आले आहे. चरित्र, सामाजिक चिंतन, धार्मिक अभ्यास, आणि शैक्षणिक मार्गदर्शन.

हरीभाऊंनी लिहिलेले ‘विषामृत’, ‘मी रजनी मोरे बोलतेय’, ‘आम्ही दोघे आमचे तिघे’ ही चरित्रात्मक पुस्तके फक्त आत्मचरित्रे नसून ती एक पिढीचा अनुभव, मूल्यांची जपणूक आणि संघर्षांची शिदोरी आहेत. जानुगडेवाडी आणि रेठरेहरणाक्ष सारख्या गावांची सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक ओळख जपणारे लेखन म्हणजे गावगाथा आणि जनगाथा यांचा मिलाफ आहे.

त्यांनी लिहिलेल्या ‘आरक्षणाचा राक्षस मराठ्यांच्या मानगुटीवर’, ‘आंदोलने कालची आणि आजची’, ‘भाऊबंदकीचे आम्ही शापित’, ‘शेतकरी नवरा नको ग बाई’ यासारख्या पुस्तके समाजातील वेदनांचे बोलके दस्तऐवज आहेत. ही पुस्तके वाचताना लेखकाची सामाजिक जाण, उपेक्षितांविषयीची सहानुभूती आणि समस्या मांडण्यातील निर्भीडता प्रकर्षाने जाणवते.

त्यांनी दलित, शोषित, पिडीत समाजाविषयी दाखवलेली आपुलकी केवळ लेखणीपुरती मर्यादित राहिली नाही, तर ती त्यांच्या वर्तनात आणि विचारातही प्रत्ययास येते.

संत साहित्याच्या माध्यमातून त्यांनी धर्म, भक्ती आणि जीवनमूल्ये यांचे सुंदर विवेचन केले. मुंडक उपनिषद, संत तुकाराम, संत नामदेव, समर्थ रामदास यांच्यावर केलेले लेखन केवळ अध्यात्मिक नव्हे, तर विचारप्रवर्तक आहे. 'महाराष्ट्राचा भागवत धर्म' हे त्यांचे महत्त्वाचे योगदान धार्मिक समज आणि सामाजिक व्यवहार यामधील समतोल शोधते.

मराठी, हिंदी, इंग्रजी व्याकरण यावरील त्यांचे लेखन विद्यार्थ्यांसाठी अत्यंत उपयोगी ठरते. शिक्षक या भूमिकेची ही विस्तारलेली रूपे म्हणजे एकच उद्दिष्ट, शिक्षणसुलभता.

हरीभाऊंचे व्यक्तिमत्त्व हे मनमिळावू, प्रेमळ, आणि इतरांना मदतीचा हात देणारे आहे. स्वतःचा आणि मुलांचा सुखी संसार ही त्यांच्यासाठी ईश्वरदत्त देणगी आहे, कारण त्यांनी ते आयुष्यभर निष्ठेने जोपासले.

आरोग्यपूर्ण जीवन, चिंतनशील वृत्ती, आणि सामाजिक भान असलेल्या हरीभाऊंचा प्रत्येक श्वास हा समाजाच्या एका व्यापक हितासाठी वाहिलेला दिसतो. त्यांच्या लेखणीतून ठाम विचार, जीवनदृष्टी, आणि संवेदनशील मन व्यक्त होत असते.

हरीभाऊ रामराव मोरे हे एक असामान्य शिक्षक, लेखक, विचारवंत आणि संवेदनशील माणूस आहेत. त्यांच्या लेखणीतून केवळ विचार नाही, तर आयुष्य जगण्याची दिशा मिळते. त्यांच्या सामाजिक, शैक्षणिक, धार्मिक आणि वैयक्तिक साहित्यसंपदेतून एका व्यक्तीने समाजासाठी काय दिले जाऊ शकते, याचे दर्शन होते.

त्यांच्या लेखनाची ओळख ही केवळ लेखांसाठी नसेल, तर ती नव्या पिढीसाठी दीपस्तंभ ठरेल. त्यांच्या सारख्या व्यक्तीमुळेच खऱ्या अर्थाने ग्रामीण महाराष्ट्रात विचारांची, संवेदनशीलतेची आणि शिक्षणाची ज्योत तेवत राहते आहे.

त्यांच्या साहित्यिक वाटचालीस शतशः प्रणाम..!

शब्दांनी माणसाचा अंतरंग उजळवणारे, सामाजिक जाणिवा जागवणारे आणि शिक्षणाच्या क्षेत्रात चार दशके योगदान देणारे साहित्यिक म्हणजेच सुधीर शेरे. एम.ए. (मराठी) आणि बी.एड. ही शैक्षणिक पात्रता लाभलेले शेरे सर सरस्वती सेकंडरी स्कूल, नौपाडा, ठाणे येथे मराठी व इतिहास या विषयांचे शिक्षक म्हणून सलग ३१ वर्षे कार्यरत होते. त्यांनी विद्यार्थ्यांच्या मनात भाषा आणि इतिहास यांची गोडी निर्माण करत असंख्य तरुणांच्या जीवनाला आकार दिला. सध्या ते निवृत्त असूनही त्यांची साहित्यिक वाटचाल अजूनही तेजस्वीपणे सुरू आहे.

सुधीर शेरे हे बहुपरिणामी लेखनकर्ते आहेत. कथा, कविता, निबंध, नाटिका, भारूड, पोवाडा, गोंधळ अशा विविध साहित्यप्रकारांत त्यांनी लेखन केले असून त्यांच्या लेखनात सामाजिक व्यथांचे प्रतिबिंब, तळमळ आणि परिवर्तनाची आस दिसून येते. शालेय सांस्कृतिक कार्यक्रमांसाठी त्यांनी लिहिलेल्या संहितांमुळे शेकडो विद्यार्थ्यांनी रंगमंचावर आपली कला सादर केली.

त्यांच्या निबंध लेखनाला राज्यस्तरीय गौरव मिळाला आहे. महाराष्ट्र शासनाच्या वनविभागाच्या राज्यस्तरीय निबंध स्पर्धेत सलग दोन वर्षे वृत्त स्तर व जिल्हा स्तरावर प्रथम क्रमांक पटकावला. तसेच भारतीय महिला फेडरेशन, ठाणे शाखेच्या निबंध स्पर्धेत व ठाणे महापालिकेच्या ‘स्मार्ट सिटी’ विषयावर झालेल्या स्पर्धेत त्यांना द्वितीय क्रमांकाने गौरवण्यात आले.

त्यांची कथा ‘शिकार’ ही महाराष्ट्रीय समाज समिती नोएडा, दिल्ली आयोजित देशपातळीवरील कथा स्पर्धेत द्वितीय क्रमांकाने सन्मानित झाली. कवितेच्या क्षेत्रातही त्यांनी उल्लेखनीय कामगिरी केली आहे. शिक्षक साहित्य संमेलन संस्था, मुंबई यांच्या राज्यस्तरीय कविता स्पर्धांमध्ये त्यांना २०१३ मध्ये तृतीय, २०१९ मध्ये द्वितीय, तर लेखन स्पर्धेत २०२१ मध्ये द्वितीय क्रमांक मिळाला.

२०१५ साली दलित साहित्य अकादमी, दिल्ली कडून त्यांना डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर फेलोशिप पुरस्कार प्राप्त झाला, जो त्यांच्या सामाजिक भानाने युक्त लेखनाचा गौरव आहे.

प्रकाशित ग्रंथसंपदा :

वेस (कवितासंग्रह, २०२१) – मराठी भाषामंडळाचा राज्यस्तरीय पुरस्कार प्राप्त
एक होती गंगा (कथासंग्रह, २०२२)
ओव्या दिनांच्या (कवितासंग्रह, २०२५)

शेरे सर हे शिक्षक म्हणून नववीच्या पाठ्यक्रमासाठी एएलपी उपक्रमात आणि राज्यस्तरावर मराठी विषय तज्ञ म्हणून कार्यरत होते. घटकसंच निर्मिती कार्यशाळांमध्येही त्यांचा सहभाग महत्त्वाचा राहिला आहे.

सुधीर शेरे यांचे लेखन हे केवळ शब्दांचे खेळ नसून ते सामाजिकतेची, अनुभवांची आणि भावनांची अशी गुंफण आहे जी वाचकाच्या मनात दीर्घकाळ ठसते. ते एक असे साहित्यिक शिक्षक आहेत, ज्यांनी पिढ्यांचे विचार घडवले आणि मनाचे मंथन घडवले.

डॉ. शोभा शिरढोणकर – इतिहास, काव्य आणि समाजभान यांची सृजनशील साधना

डॉ. शोभा शिरढोणकर या नावातच एक शिस्तबद्ध अभ्यासक, संवेदनशील कवी आणि सक्रिय सामाजिक कार्यकर्ती यांचा सुंदर संगम दडलेला आहे. एम.ए. आणि पीएचडी ही शैक्षणिक शिखरे पार करत त्यांनी आपल्या संशोधनातून ‘संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीतील स्त्रियांचा सहभाग : एक अभ्यास’ हा महत्त्वपूर्ण प्रबंध साकारला. या विषयाच्या निवडीवरूनच त्यांची इतिहासाकडे पाहण्याची वेगळी दृष्टी स्पष्ट होते. एखाद्या विस्मृतीत गेलेल्या चळवळीला आणि त्या मागे उभ्या असलेल्या स्त्रीशक्तीला त्यांनी शब्दांतून अमर केलं आहे.

त्यामुळेच, पंढरपूरमध्ये भरलेल्या छत्रपती संभाजीराजे साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षस्थानी विराजमान होण्याचा मान त्यांना लाभला, हे त्यांच्याच साहित्यिक आणि बौद्धिक अधिकाराचे प्रतीक म्हणावे लागेल. तसेच त्या अखिल महाराष्ट्र इतिहास परिषदेच्या आजीव सदस्य आहेत, ज्यातून त्यांच्या सातत्यपूर्ण ऐतिहासिक अभ्यासाला आणि संशोधनप्रिय वृत्तीला बळकटी मिळाली आहे.

डॉ. शिरढोणकर यांच्या लेखनसृष्टीत इतिहास आणि कविता यांचा सुरेख मेळ आहे. ब्रह्मगाठ, झाशीची वीरांगना झलकारीबाई, क्रांतिकारी कन्या हौसाताई पाटील आणि अहिंसेच कातळं हे त्यांचे चरित्रग्रंथ आजच्या पिढीला विसरू पाहणाऱ्या संघर्षांची, धैर्यगाथांची आणि माणुसकीच्या वाटेवरील सत्यकथांची नव्याने ओळख करून देतात. हे चरित्रग्रंथ केवळ माहितीपुरते मर्यादित राहत नाहीत, तर ते वाचकाच्या मनाला चिरकाल भिडून राहतात.

या ऐतिहासिक ठेव्याला त्यांनी आपल्या काव्यसंग्रहांतूनही शब्दबद्ध केलं आहे. तरंग, अबोली, रेशीमगाठी या संग्रहांतून त्यांनी मानवी भावना, निसर्ग, स्त्रीमनाचे सूक्ष्म पदर आणि अस्तित्वातील अनेक प्रश्न हळुवारपणे उलगडले आहेत. शब्दांची ही रेशीमगाठच त्यांच्या काव्यस्वरुपाला एक वेगळं सौंदर्य देते. 'काव्यसृष्टी' या संपादित ग्रंथातून त्यांनी इतर कविंनाही मंच दिला आहे. हा त्यांचा सहृदय संपादक म्हणून असलेल्या भानाचा पुरावा आहे.

त्यांच्या संशोधनात्मक आणि ऐतिहासिक लेखांना सातत्याने विविध नियतकालिकांत मानाचं स्थान मिळत आलं आहे. प्रबंध वाचन हा तर त्यांच्या व्यक्तिमत्वाचा अविभाज्य भाग आहे. कारण लेखनापुरतंच त्यांचं संशोधन मर्यादित राहत नाही, तर ते ते ऐकवतात, लोकांपर्यंत पोहोचवतात, चर्चेला वाव देतात आणि इतिहासाला जिवंत ठेवतात.

साहित्य आणि इतिहासाचा हाच प्रवास त्यांनी समाजहिताशीही जोडला आहे. जानकी महिला आणि ह्युमन राईट्स या संस्थांमधून त्या समुपदेशनाचं कार्य करत आहेत. स्त्रियांच्या व्यथा समजून घेताना त्या संवेदनेचा हात पुढे करतात. या कार्यातून त्या शेकडो महिलांच्या आयुष्यात आशेचा नवा किरण फुलवतात.

डॉ. शोभा शिरढोणकर यांचं व्यक्तिमत्व हे अभ्यासक आणि कवी यांच्या मर्यादेत बंदिस्त राहत नाही, तर ते एका जागरूक नागरिकाच्या आणि संवेदनशील मार्गदर्शकाच्या रूपात समाजात वावरतं. इतिहासाचा वारसा, कवितेचा गहिरा भाव, आणि समाजसेवेची बांधिलकी हे तीनही पैलू त्यांच्या सर्जनशील साधनेला एक वेगळंच तेज देतात.

त्यांच्या लेखनातून प्रेरणा घ्या, त्यांच्या संशोधनातून नवा दृष्टिकोन घ्या आणि त्यांच्या सामाजिक कार्यातून माणूस म्हणून माणसाशी नातं जपण्याची उमेद घ्या. हाच त्यांचा खरा वारसा आहे.

डॉ. राजश्री पाटील :– स्त्रीभान, साहित्य आणि समाजसेवेचा अविरत प्रवास

डॉक्टरकी ही केवळ रुग्णोपचारापुरती मर्यादित नसून, ती एक व्यापक सामाजिक जबाबदारी आहे, याची जाणीव ठेवून आपले संपूर्ण जीवन या कार्याला वाहून घेणारे व्यक्तिमत्त्व म्हणजे डॉ. राजश्री पाटील.

BAMS (आयुर्वेदाचार्य) ही वैद्यकीय पदवी मिळवून गेली दोन दशके त्या खिद्रापूर-जुगुल या सीमाभागात वैद्यकीय सेवा करत आहेत. पण त्यांचा दृष्टीकोन फक्त औषधोपचारांपुरता मर्यादित नाही; तर स्त्रियांच्या मानसिक आणि शारीरिक व्याधींच्या मुळाशी जाऊन त्यावर उपाय शोधणे, स्त्रीआरोग्याबाबत जागृती निर्माण करणे हा त्यांचा खरा ध्यास आहे.

त्यांच्या लेखनाची दिशा व ताकदही या अनुभवातूनच आकार घेत आहे. ग्रामीण समाजाचे वास्तव, स्त्रीच्या वेदना, तिचे सामर्थ्य आणि वैद्यकीय क्षेत्रातील संघर्ष हे सारे त्यांच्या कथांमध्ये, कवितांमध्ये आणि कादंबऱ्यांमध्ये प्रतिबिंबित होते. ‘तिच्यातली ती’, ‘कथाकंद’, ‘बोचऱ्या सुया’, ‘देहदंश’, ‘कोरोना कॉकटेल’ यांसारखे कथासंग्रह असोत, की ‘ती अजूनही जळत आहे’ हा स्त्रीच्या दाहक वास्तवाचा साक्षीदार ठरलेला कवितासंग्रह सर्वत्र त्यांच्या संवेदनशील, स्त्रीवादी भानाचा ठसा उमटलेला आहे.

‘…आणि चांदणे उन्हात हसले’ या कादंबरीत त्यांनी डॉ. मंदा आणि डॉ. प्रकाश आमटे यांच्या जीवनातील प्रेम-अनुबंध उलगडून समाजसेवेतील त्यागमय वाटचाल वाचकांसमोर ठेवली आहे. ‘सुमनांजली’ व ‘राजोळी’ या चारोळ्यांतून त्यांची काव्यात्म संवेदनशीलता खुलते. तसेच “कोण मोठे? कोण लहान?” हा बालकथासंग्रह व बालकविता संग्रहही प्रकाशनाच्या मार्गावर आहे.

त्यांच्या साहित्याला प्राप्त झालेले सन्मान हे केवळ गौरवचिन्हे नाहीत, तर त्यांच्या लेखनाच्या परिणामकारकतेचे आणि सामाजिक महत्त्वाचे द्योतक आहेत. ‘तिच्यातली ती’ ला मिळालेले पलूस ग्रामीण साहित्य पुरस्कार, अक्षरसागर मंचाचा विशेष ग्रंथ पुरस्कार, संत गाडगेबाबा पुरस्कार, ‘देहदंश’ला मिळालेला ग्रामीण साहित्य संमेलनाचा पुरस्कार, ‘बोचऱ्या सुया’साठी मिळालेला द.म.सा.चा विशेष पुरस्कार हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे. त्याशिवाय पद्मश्री नारायण सुर्वे पुरस्कार, शांता शेळके मानदेशी पुरस्कार, महिला जागृती पुरस्कार, वैद्यकीय सेवा पुरस्कार अशा असंख्य गौरवांनी त्यांच्या साहित्यसेवेची पावती दिली आहे.

डॉ. राजश्री पाटील यांच्या साहित्याचा केंद्रबिंदू म्हणजे स्त्री. तिच्या वेदना, तिचे प्रश्न, तिचा संघर्ष आणि तिचे सबलीकरण. त्यांच्या कथांमधली स्त्री ही बळी ठरलेली नाही, तर प्रश्न विचारणारी, समाजासमोर आरसा धरून उभी राहणारी आणि संघर्षातून नवे आयुष्य उभारणारी आहे.

डॉ. पाटील या डॉक्टर म्हणून ग्रामीण स्त्रियांच्या आरोग्य समस्यांना उपाय शोधतात; लेखिका म्हणून समाजाचे दाहक वास्तव टिपतात; समाजसेविका म्हणून लोकांना सबलीकरणाचा मार्ग दाखवतात. त्यांच्या लेखनात आणि कार्यात एकाचवेळी उपचार, जाणीवा आणि क्रांतीची बीजे दडलेली आहेत.

त्यामुळे त्यांचे व्यक्तिमत्त्व हे केवळ बहुपेडी नाही तर एक प्रेरणादायी चळवळ आहे. जी पुढच्या पिढ्यांना साहित्य आणि समाजकार्यासाठी नवे भान देत राहील.

मराठी साहित्यातील सर्वात मोठं वैशिष्ट्य म्हणजे मातीचा गंध. ही माती केवळ शेतीची नसते; ती शेतकऱ्याच्या घामाची, मजुराच्या मेहनतीची, उपेक्षितांच्या आक्रोशाची आणि प्रेमळ नात्यांच्या नाजूक धाग्यांची असते. या मातीचा गंध आपल्या शब्दांत पकडणारे, साधेपणातूनही गहिरा आशय निर्माण करणारे आणि उपेक्षितांच्या दुःखाला आवाज देणारे लेखक म्हणजे शिवाजी सूर्यवंशी.

सांगली जिल्ह्यातील खानापूर तालुक्यातील मु. पो. विटा (गांधीनगर) या छोट्याशा खेड्यातून आलेले हे लेखक त्यांच्या लेखनातून ग्रामीण समाजाचे जिवंत चित्रण करतात. त्यांची लेखणी कुठेही कृत्रिमतेचा आधार घेत नाही, तर ती थेट मानवी जगण्याच्या रक्त-मांसातून शब्द तयार करते.

शिवाजी सूर्यवंशी हे स्वतःला “ग्रामीण लेखक” म्हणवून घेण्यात अभिमान मानतात. कारण ग्रामीण वास्तव, त्यातील संघर्ष, परंपरा, अन्याय, आशा आणि विश्वास हाच त्यांच्या साहित्याचा गाभा आहे.

त्यांच्या शब्दांतून दिसणारी माणसं ही कल्पनेतली नसून आपल्याभोवती जगणारी खरी माणसं आहेत. शेतकरी, मजूर, विठ्ठलभक्त वारकरी, दलित-मागासांची झुंजणारी कुटुंबं. या सर्वांचं वास्तव ते इतक्या प्रामाणिकपणे शब्दबद्ध करतात की वाचकाला ते आपल्या स्वतःचं जीवन आहे असा भास होतो.

त्यांची 'ढोलगं' ही कादंबरी म्हणजे गावकुसातील संस्कृतीचं आणि जीवनाचं अविस्मरणीय चित्रण आहे. गावागावांत घुमणाऱ्या ढोलग्याच्या आवाजात उत्सवही आहे आणि वेदनाही आहे. लेखकाने यातून एका समाजाची जडणघडण, त्यांचे संघर्ष, नातीगोती, आणि त्यांच्या आशा-अपेक्षा जिवंत केल्या आहेत. ढोलगं ही केवळ कथा नाही, तर ती म्हणजे एका संपूर्ण संस्कृतीचं हृदयस्पर्शी दस्तऐवज आहे.

'मानवतेचे पाईक – निवृत्ती फाळके यांचे जीवनचरित्र' ही कादंबरी म्हणजे एका अद्भुत व्यक्तिमत्त्वाची संघर्षगाथा. जाती-पातीच्या अंधारात जन्मूनही मानवतेचा दीप प्रज्वलित करणाऱ्या निवृत्ती फाळके यांचं जीवन लेखकाने इतक्या ताकदीने शब्दबद्ध केलं आहे की वाचकाला प्रत्येक क्षणी त्यांच्या सोबत चालल्याचा भास होतो.
दारिद्र्य, जातीय उपेक्षा, सामाजिक अन्याय हे सर्व भोगूनही जेव्हा एखादी व्यक्ती समाजासाठी आशेचा किरण ठरते, तेव्हा तिचं जीवन प्रेरणादायी ठरतं. सूर्यवंशींनी या चरित्रात केवळ व्यक्तीचं जीवन सांगितलेलं नाही, तर एका संपूर्ण समाजाची वेदना आणि जिद्द उजागर केली आहे.

*मानवी संवेदना:-* त्यांच्या प्रत्येक वाक्यात मानवी दुःखाला हात लावणारी हळवी जाणीव आहे.

*ग्रामीण बोलीभाषा:-* "ढोलगं" असो किंवा "मानवतेचे पाईक", त्यांच्या भाषेत गावकुसाची माती, ओव्या, म्हणी आणि गावरान शब्द झळकतात. ही भाषा साहित्य अधिक हृदयाला भिडणारी बनवते.

*सामाजिक जाणिवा:-* त्यांच्या साहित्याचा गाभा म्हणजे अन्यायाविरुद्धची लढाई आणि मानवतेचं संरक्षण. ते उपेक्षितांच्या जगण्याचा केवळ आक्रोश मांडत नाहीत, तर आशेचा किरण दाखवतात.

*साधेपणातील गहिरेपणा:-* त्यांच्या लेखनात कोणतेही दिखाऊ शब्द नाहीत. साध्या शब्दांतूनच ते इतकं गहिरं वास्तव मांडतात की वाचक अंतर्बाह्य हलतो.

शिवाजी सूर्यवंशी हे केवळ “लेखक” नाहीत, तर ग्रामीण जीवनाचे संवेदनशील साक्षीदार आहेत. त्यांनी लिहिलेली प्रत्येक कादंबरी ही त्या मातीच्या लोकांची ओळख आहे, ज्यांचा आवाज नेहमी दाबला गेला.

आजच्या काळात जेव्हा साहित्य बहुधा शहरी, अलंकारिक आणि गुळगुळीत होत चाललं आहे, तेव्हा सूर्यवंशींचं लेखन मातीचा खराखुरा वास आणतं. त्यामध्ये माणसाच्या जिवंत संघर्षाची झलक आहे. त्यामुळेच ते वाचकांच्या हृदयाला भिडतं.

शिवाजी सूर्यवंशी यांची लेखणी म्हणजे मानवतेच्या शोधाची लेखणी आहे. “ढोलगं”मधून त्यांनी गावगाड्याचं सांस्कृतिक आणि सामाजिक चित्र रंगवलं, तर “मानवतेचे पाईक”मधून एका सामान्य माणसाला असामान्यत्व बहाल केलं.

त्यांचं लेखन वाचताना आपण केवळ कथा वाचत नाही, तर मातीचा गंध अनुभवतो, उपेक्षितांचे हुंकार ऐकतो, आणि मानवतेचा उजेड पाहतो.

शिवाजी सूर्यवंशी हे नाव म्हणजे ग्रामीण साहित्याचा धगधगता दीपस्तंभ, जो उपेक्षितांच्या जगण्याला शब्द देतो आणि मानवतेच्या मार्गाला प्रकाशमान करतो.

प्रदीप जोशी :- साहित्य-साधनेचा सुगंध
-------------------------------
साहित्याच्या जगात जे लेखक मनापासून, चिकाटीने आणि समर्पणाने लेखन करतात त्यांची वाटचाल एक सुंदर प्रेरणागाथा ठरते. अशाच साहित्यप्रेमी आणि अभ्यासू लेखकांपैकी एक म्हणजे प्रदीप जोशी.

२० एप्रिल १९५७ रोजी जन्मलेले, शिक्षणाने बी.ए., बी.एड. झालेले आणि सेवानिवृत्तीनंतरही लेखनाची अखंड धग जपणारे जोशी सर आज साहित्यविश्वात एक ओळख निर्माण करून आहेत. माध्यमिक विभागाचे पर्यवेक्षक म्हणून काम पाहताना त्यांनी सामाजिक, शैक्षणिक आणि मानवी जीवनातील विविध पैलूंवर सूक्ष्म निरीक्षण केले. हाच अनुभव त्यांच्या लेखणीला सतत धार लावत राहिला.

त्यांचे प्रकाशित साहित्य हे विविधतेचे आणि संवेदनशीलतेचे सुंदर उदाहरण आहे. ‘शॉपीझेन’ या चारोळी संग्रहापासून ते ‘जीवनगाणे’ या कवितासंग्रहापर्यंत, ‘गोष्ट एका बजेटची’ या विनोदी कथासंग्रहापासून ते ‘स्पंदने’ या लेखसंग्रहापर्यंत त्यांचा लेखन प्रवास जीवनातील वेगवेगळे रंग मांडतो. ‘वाचू आनंदे’ या दोन भागांतून त्यांनी वाचकांना तब्बल ५५ पुस्तकांची ओळख करून दिली. यामुळे वाचनप्रेमींसाठी त्यांनी एक अद्वितीय पूल उभारला आहे.

तसेच ‘आर.के. पवार – कहाणी एका ग्रामीण खेळाडूची’ या पुस्तकातून त्यांनी ग्रामीण पार्श्वभूमीतील जिद्दीचा प्रवास मांडला, तर ‘भावना’ या कवितासंग्रहातून त्यांनी अंतर्मनातील कोवळ्या स्पंदनांना शब्दरूप दिले. पत्रकारितेच्या क्षेत्रातही त्यांचा सक्रिय सहभाग राहिला असून ‘माझी पत्रकारिता’ हे पुस्तक याचे द्योतक आहे. ‘देवभूमी’ व ‘Thinkers Bank’ या लेखसंग्रहांतून त्यांचा अभ्यासू आणि चिंतनशील पैलू प्रकर्षाने दिसतो.

त्यांच्या लेखनाला केवळ वाचकांची दाद मिळालेली नाही तर अनेक पुरस्कारांनीही सन्मानित करण्यात आले आहे. कै. वा. वि. भिडे लघुकथा लेखन पुरस्कार (२०२१), ‘बदल’ या कथेस प्रथम पुरस्कार, ‘सकाळ’च्या उत्कृष्ट बातमीदाराचा जिल्हा व विभागीय पुरस्कार, प्रतिभा साहित्यिक पुरस्कार ही त्यांची उल्लेखनीय यशोगाथा आहे. त्याशिवाय राज्यस्तरीय कविता, चारोळी, चित्र-चारोळी स्पर्धांमधील सहभाग, उत्तेजनार्थ व सन्मानपत्रे ही त्यांची सातत्यपूर्ण साहित्यसाधना दर्शवतात.

जोशी सरांचे लेखन हे केवळ छंदापुरते न राहता एक जीवनधारा झाले आहे. संवेदनशीलता, विनोदबुद्धी, सामाजिक भान, अध्ययनशीलता आणि साहित्यिक आकलन यांच्या संगमातून त्यांच्या साहित्यकृती जन्म घेतात. वाचकांना विचार करायला लावणे, त्याचबरोबर हसवणे-रडवणे आणि भावनिक स्तरावर जोडून ठेवणे ही त्यांची ताकद आहे.

आजच्या धावपळीच्या युगात प्रदीप जोशी यांचे लेखन वाचकांना थांबून विचार करण्याची संधी देते. त्यांच्या प्रत्येक पुस्तकातून साहित्याविषयीची खरी निष्ठा आणि “शब्दांप्रतीची श्रद्धा” जाणवते. म्हणूनच ते केवळ लेखक नाहीत, तर शब्दांचे शिल्पकार आहेत. -दिलीप भोसले