Shivaji Surywanshi
मराठी साहित्यातील सर्वात मोठं वैशिष्ट्य म्हणजे मातीचा गंध. ही माती केवळ शेतीची नसते; ती शेतकऱ्याच्या घामाची, मजुराच्या मेहनतीची, उपेक्षितांच्या आक्रोशाची आणि प्रेमळ नात्यांच्या नाजूक धाग्यांची असते. या मातीचा गंध आपल्या शब्दांत पकडणारे, साधेपणातूनही गहिरा आशय निर्माण करणारे आणि उपेक्षितांच्या दुःखाला आवाज देणारे लेखक म्हणजे शिवाजी सूर्यवंशी.
सांगली जिल्ह्यातील खानापूर तालुक्यातील मु. पो. विटा (गांधीनगर) या छोट्याशा खेड्यातून आलेले हे लेखक त्यांच्या लेखनातून ग्रामीण समाजाचे जिवंत चित्रण करतात. त्यांची लेखणी कुठेही कृत्रिमतेचा आधार घेत नाही, तर ती थेट मानवी जगण्याच्या रक्त-मांसातून शब्द तयार करते.
शिवाजी सूर्यवंशी हे स्वतःला “ग्रामीण लेखक” म्हणवून घेण्यात अभिमान मानतात. कारण ग्रामीण वास्तव, त्यातील संघर्ष, परंपरा, अन्याय, आशा आणि विश्वास हाच त्यांच्या साहित्याचा गाभा आहे.
त्यांच्या शब्दांतून दिसणारी माणसं ही कल्पनेतली नसून आपल्याभोवती जगणारी खरी माणसं आहेत. शेतकरी, मजूर, विठ्ठलभक्त वारकरी, दलित-मागासांची झुंजणारी कुटुंबं. या सर्वांचं वास्तव ते इतक्या प्रामाणिकपणे शब्दबद्ध करतात की वाचकाला ते आपल्या स्वतःचं जीवन आहे असा भास होतो.
त्यांची 'ढोलगं' ही कादंबरी म्हणजे गावकुसातील संस्कृतीचं आणि जीवनाचं अविस्मरणीय चित्रण आहे. गावागावांत घुमणाऱ्या ढोलग्याच्या आवाजात उत्सवही आहे आणि वेदनाही आहे. लेखकाने यातून एका समाजाची जडणघडण, त्यांचे संघर्ष, नातीगोती, आणि त्यांच्या आशा-अपेक्षा जिवंत केल्या आहेत. ढोलगं ही केवळ कथा नाही, तर ती म्हणजे एका संपूर्ण संस्कृतीचं हृदयस्पर्शी दस्तऐवज आहे.
'मानवतेचे पाईक – निवृत्ती फाळके यांचे जीवनचरित्र' ही कादंबरी म्हणजे एका अद्भुत व्यक्तिमत्त्वाची संघर्षगाथा. जाती-पातीच्या अंधारात जन्मूनही मानवतेचा दीप प्रज्वलित करणाऱ्या निवृत्ती फाळके यांचं जीवन लेखकाने इतक्या ताकदीने शब्दबद्ध केलं आहे की वाचकाला प्रत्येक क्षणी त्यांच्या सोबत चालल्याचा भास होतो.
दारिद्र्य, जातीय उपेक्षा, सामाजिक अन्याय हे सर्व भोगूनही जेव्हा एखादी व्यक्ती समाजासाठी आशेचा किरण ठरते, तेव्हा तिचं जीवन प्रेरणादायी ठरतं. सूर्यवंशींनी या चरित्रात केवळ व्यक्तीचं जीवन सांगितलेलं नाही, तर एका संपूर्ण समाजाची वेदना आणि जिद्द उजागर केली आहे.
*मानवी संवेदना:-* त्यांच्या प्रत्येक वाक्यात मानवी दुःखाला हात लावणारी हळवी जाणीव आहे.
*ग्रामीण बोलीभाषा:-* "ढोलगं" असो किंवा "मानवतेचे पाईक", त्यांच्या भाषेत गावकुसाची माती, ओव्या, म्हणी आणि गावरान शब्द झळकतात. ही भाषा साहित्य अधिक हृदयाला भिडणारी बनवते.
*सामाजिक जाणिवा:-* त्यांच्या साहित्याचा गाभा म्हणजे अन्यायाविरुद्धची लढाई आणि मानवतेचं संरक्षण. ते उपेक्षितांच्या जगण्याचा केवळ आक्रोश मांडत नाहीत, तर आशेचा किरण दाखवतात.
*साधेपणातील गहिरेपणा:-* त्यांच्या लेखनात कोणतेही दिखाऊ शब्द नाहीत. साध्या शब्दांतूनच ते इतकं गहिरं वास्तव मांडतात की वाचक अंतर्बाह्य हलतो.
शिवाजी सूर्यवंशी हे केवळ “लेखक” नाहीत, तर ग्रामीण जीवनाचे संवेदनशील साक्षीदार आहेत. त्यांनी लिहिलेली प्रत्येक कादंबरी ही त्या मातीच्या लोकांची ओळख आहे, ज्यांचा आवाज नेहमी दाबला गेला.
आजच्या काळात जेव्हा साहित्य बहुधा शहरी, अलंकारिक आणि गुळगुळीत होत चाललं आहे, तेव्हा सूर्यवंशींचं लेखन मातीचा खराखुरा वास आणतं. त्यामध्ये माणसाच्या जिवंत संघर्षाची झलक आहे. त्यामुळेच ते वाचकांच्या हृदयाला भिडतं.
शिवाजी सूर्यवंशी यांची लेखणी म्हणजे मानवतेच्या शोधाची लेखणी आहे. “ढोलगं”मधून त्यांनी गावगाड्याचं सांस्कृतिक आणि सामाजिक चित्र रंगवलं, तर “मानवतेचे पाईक”मधून एका सामान्य माणसाला असामान्यत्व बहाल केलं.
त्यांचं लेखन वाचताना आपण केवळ कथा वाचत नाही, तर मातीचा गंध अनुभवतो, उपेक्षितांचे हुंकार ऐकतो, आणि मानवतेचा उजेड पाहतो.
शिवाजी सूर्यवंशी हे नाव म्हणजे ग्रामीण साहित्याचा धगधगता दीपस्तंभ, जो उपेक्षितांच्या जगण्याला शब्द देतो आणि मानवतेच्या मार्गाला प्रकाशमान करतो.
