Ashi Bhetali Shrilanka

• Author: Nilam Mangave
• Category: Fiction
• Pages: 204

Book Preview

प्रवास म्हणजे फक्त नकाशावरील अंतर कापणं नाही, तर ते अंतर्मनाच्या संवेदी अंतराचीही वाटचाल असते. अनुभवांचा, जाणिवांचा, आणि माणुसकीच्या स्पर्शाचा शोध असतो. असाच एक आगळा-वेगळा, हृदयस्पर्शी आणि माणूसपणाच्या अर्थाची पुनर्व्याख्या करणारा प्रवास नीलम माणगावे यांच्या 'अशी भेटली श्रीलंका' या प्रवासवर्णनात दिसतो. हे केवळ प्रवासाचं वर्णन नाही, तर तो एक संस्कृतीसंवाद आहे, जिथे भूमीपेक्षा माणसं अधिक बोलकी वाटतात. लेखिकेने सुरुवातीला जी मनोभूमिका मांडली आहे, ती अत्यंत मनाजवळची वाटते. “इतके लोक लिहितात... मग आपण वेगळं काय सांगणार?” हे स्व-निरीक्षण आणि प्रामाणिकपणाचं सुरेख उदाहरण आहे. पण श्रीलंका पाहता पाहता, तिथल्या माणसांची आपुलकी, नातेसंबंधांची गुंफण, स्त्रीजीवनाची सुरक्षित मान्यता आणि मदतीची सहज प्रवृत्ती या सर्व गोष्टींनी त्यांच्या मनाचा ठाव घेतला. आणि तिथेच एक लेखक जागा झाला. श्रीलंकेत राहत असताना आलेल्या अनुभूती इतक्या प्रबळ होत्या, की लेखनाची गरज आतून निर्माण झाली. हे प्रवासवर्णन हे लेखिकेचं सामाजिक आणि भावनिक कोंदणात घडलेलं एक अनुभवदर्शी मनोगत आहे. भूगोल, इतिहास, स्थापत्य, निसर्ग हे सारे प्रवासात येतात, पण नीलम माणगावे यांच्या लेखनात "माणसं" ही खरी नायक आहेत. श्रीलंकेत भेटलेल्या व्यक्तींनी जे प्रेम, आदर, आणि आपुलकीने स्वागत केलं, त्याने त्या अनोळखी भूमीला ओळखीचं आणि आपुलकीचं रूप दिलं. मोनाचे कुटुंब, धर्मराज, श्रीलता, अमल यांच्या माध्यमातून श्रीलंकेचं घरपण अनुभवलं जातं. ही एक आंतरराष्ट्रीय कुटुंबकहाणी असूनही, तिच्यात असलेली जिव्हाळ्याची उब, मैत्रीचं नातं आणि सांस्कृतिक समन्वय याचं वर्णन लेखिकेने अत्यंत संयत आणि भावुकतेने केलं आहे. मोनाची दोन छोटी मुलं आर्यन आणि शाक्य त्यांच्या उपस्थितीमुळे ही कहाणी केवळ प्रवासापुरती न राहता, घराच्या उबदार गोष्टीसारखी वाटते. श्रीलंकेतील काही कुटुंबांमध्ये जाणवणारी मातृसत्ताक व्यवस्था, त्यातून उमटलेलं स्त्रीला मिळालेलं स्वातंत्र्य आणि सुरक्षितता हे लेखिकेच्या संवेदनशीलतेला भिडलेले मुद्दे आहेत. भारतातसुद्धा काही भागांत असलेली ही रचना, श्रीलंकेत अधिक मानवी भासत असल्याचं त्यांनी निरीक्षण केलं. हे निरीक्षण सूक्ष्म असलं, तरी ते अत्यंत अर्थवाही आहे. स्त्रीजीवनाचं हे दर्शन एका वेगळ्या समाजव्यवस्थेतील स्थितीचं प्रगल्भ आणि अस्सल प्रतिबिंब आहे. लेखिकेने निसर्गाचं वर्णन फारच हळुवारपणे आणि जिवंतपणे केलं आहे. "धुकं पकडता येऊ नये, अशी अवस्था झाली" या एका वाक्यात त्यांचा आशय पूर्ण उतरतो. डोळ्यांनी पाहणं पुरेसं नव्हतं, तर मन आणि हृदयही त्या अनुभवात सामील होतं. श्रीलंकेतील जिवंत निसर्ग, त्याची नित्यनूतनता, आणि त्यात मिसळलेली माणसांची सहजता हे सर्व लेखिकेच्या अनुभवलेखनातून स्पष्ट जाणवतं. या प्रवासात मिळालेल्या मैत्रीचं वर्णन केवळ सहप्रवासी म्हणून नाही, तर एका दीर्घकाळ टिकणाऱ्या भावनिक नात्याच्या दृष्टीने केलेलं आहे. निर्मला, नीलांबरी, वासंती, नलिता या मैत्रिणींसोबतचा संवाद, सहवास, हास्य-विनोद, आणि एकमेकींना समजून घेण्याची सजगता हे सारे प्रवासाचे सोनेरी क्षण ठरले. अशा नात्यांतून मैत्रीचा खरा अर्थ आणि तिचं सखोल स्वरूप अधोरेखित होतं. श्रीलंकेत भेटलेले स्वामीजी शासकीय अधिकारी असूनही त्यांचा साधेपणा आणि माणूसपणाची छाया लेखिकेला प्रगाढपणे भावली. त्यांच्या सहवासात 'स्वामी' ही ओळख मागे राहून 'माणूस' ही खरी ओळख पुढे आली हेच लेखिकेला विशेष वाटलं. ते सांगणं, म्हणजे स्वार्थी यंत्रणांच्या युगात माणसातली माणुसकी दिसल्याचा आनंद होता. लेखिकेच्या मते, प्रवास म्हणजे फक्त सौंदर्यदर्शन नव्हे, तर 'मानवतेच्या रस्त्यावरून दोन पावलं पुढं जाणं' हेच खरं प्रवासाचं सार आहे. हे मत केवळ साहित्यिक नसून, एक तत्त्वज्ञान आहे. अनुभवातून उमललेलं. त्यातूनच ‘रावणाची लंका बघायला गेलो, बुद्धाची श्रीलंका बघून आलो’ हे वाक्य सूचित करतं की, प्रवासाने बदल फक्त ठिकाणांचा होत नाही, तर तो अंतःकरणाच्या पातळीवर होतो. 'अशी भेटली श्रीलंका' हे प्रवासवर्णन म्हणजे श्रीलंकेच्या भूमीचा, संस्कृतीचा, आणि माणसांचा जिवंत आणि माणूस घडवणारा आरसा आहे. लेखिकेने स्वतःच्या अंतःकरणातून उमटलेल्या भावना, विचार, आणि अनुभव यांना प्रामाणिकपणे शब्दबद्ध करून वाचकाच्या मनात एक खास स्थान मिळवले आहे. हे लेखन म्हणजे केवळ 'श्रीलंका कशी आहे' हे सांगणं नाही, तर 'श्रीलंका अनुभवताना आपण कसे बदलतो' हे समजावून सांगणं आहे. आणि म्हणूनच हे प्रवासवर्णन खास ठरतं.