Krantikari Kanya Hausatai Patil

• Author: Dr. Shobha Shirdhonkar
• Category: Non-Fiction
• Pages: 216

Book Preview

'क्रांतिकन्या हौसाताई पाटील' :– अस्सल संघर्षांची स्फुल्लिंगवाणी स्वातंत्र्य संग्रामाचे वर्णन करताना ऐतिहासिक दस्तऐवज अनेक पुरुष महात्म्यांची नावे उजळवतात, पण त्याच पानांवर स्त्रियांच्या कर्तृत्वाची एक खणखणीत पण दुर्लक्षित ध्वनीरेषा सतत दिसते. जी केवळ सहभाग नाही, तर नेतृत्व करणाऱ्या, रणांगणावर उभं राहणाऱ्या आणि आपल्या कृतीने नवा इतिहास लिहिणाऱ्या स्त्रियांची आहे. अशाच तेजस्वी व प्रज्वलित ध्वनीरेषेचे मूर्तिमंत रूप म्हणजे हौसाताई पाटील. प्रा. डॉ. शोभा शिरढोणकर यांच्या सखोल संशोधनातून आणि हृदयस्पर्शी लेखनातून साकारलेली ‘हौसाताईंची चरित्रात्मक कादंबरी’ ही केवळ एका महिलेच्या जीवनाचा आलेख नाही, तर ती एका सजीव काळाची साक्ष आहे. एका धगधगत्या युगाची, एका बंडखोर मनाच्या, आणि एका मातृहृदयाने चालवलेल्या चळवळीची. हौसाताईंच्या व्यक्तिमत्त्वाचा पाया म्हणजे त्यांचे वडील क्रांतिसिंह नाना पाटील. एक असे व्यक्तिमत्त्व ज्यांनी तलाठ्याची सुरक्षित नोकरी सोडून ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध भूमिगत लढ्याचा धोका पत्करला. हा वारसा फक्त विचारांचा नव्हता, तर रक्तात मिसळलेला होता. हौसाताईंसाठी देशभक्ती ही पुस्तकातून शिकलेली गोष्ट नव्हती. तर ती होती तुरुंगवासात उमगलेली तडफड, भूमिगत राहण्याच्या काळात अनुभवलेली उपासमार, आणि देशासाठी घेतलेला वसा. हौसाताईंच्या आयुष्यात बालवयातच अडचणी आणि संकटे आली, पण त्या संकटांसमोर त्यांनी कधीही शरणागती पत्करली नाही. उलट त्या अडचणी त्यांच्या धैर्याचा अढळ पाया ठरल्या. त्यांनी केवळ ‘प्रतिसरकार’ चळवळीत भाग घेतला नाही, तर गोवा मुक्ती संग्राम, हैदराबाद मुक्ती लढा, संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलन यामध्ये अग्रभागी राहून नेतृत्व केलं. त्यांनी बंदुका गोव्यातून आणल्या, कार्यकर्त्यांची सुटका केली, तुफान सेनेचे प्रशिक्षण दिले. हे सर्व एका स्त्रीकडून, त्या काळात, केवळ दुर्मीळ नव्हे, तर अविश्वसनीय वाटणारे कर्तृत्व होते. हौसाताई केवळ राजकीय आणि सामाजिक रणांगणावर सक्रिय नव्हत्या, तर त्यांचे आयुष्य वैयक्तिक संघर्षांनीही भरलेले होते. त्यांच्या सासरच्या घराण्याने, विशेषतः भगवानराव मोरे-पाटील यांच्या साथीनं, त्यांचं कार्य अधिक उंचीवर नेलं. कुंडल ही त्यांच्या क्रांतीची राजधानी ठरली, जिथून त्या आपल्या लढ्यांची मशाल घेऊन महाराष्ट्रभर फिरल्या. त्यांनी केवळ राजकीय आंदोलनं केली नाहीत, तर स्त्रियांचं शिक्षण, आरोग्याच्या सुविधा, स्वावलंबनाचे पाठ शिकवले. त्यांनी सावित्रीबाई फुलेंच्या पावलावर पाऊल ठेवत गावोगावी जाऊन स्त्रियांना शिकवलं, त्यांच्यात सत्यशोधकी विचारांची बीजं रोवली. त्या साने गुरुजींच्या ध्येयवादाला कृतीची धार देणाऱ्या होत्या. हौसाताईंच्या चरित्राला लेखिका प्रा. डॉ. शोभा शिरढोणकर यांनी केवळ ऐतिहासिक आधारावर मांडलेलं नाही, तर त्या घटनांना एक नाट्यमय, संवेदनशील आणि प्रेरणादायी रूप दिलं आहे. वाचताना वांगीचा डाक बंगला, भवानीनगरच्या घडामोडी, पोलिसांची हेरगिरी, आणि हौसाताईंचं निर्भीड उत्तर. हे सगळं डोळ्यांसमोर जिवंत होतं. लेखिका केवळ चरित्र लिहीत नाहीत, तर आपल्याला त्या काळात नेऊन ठेवतात. आज जेव्हा आपण या चरित्राकडे पाहतो, तेव्हा ते केवळ एका यशस्वी स्त्रीचे चित्रण नसते. तर ते असते एका चळवळीचे. त्यांनी आजच्या तरुण पिढीसाठी केवळ आदर्श ठेवले नाहीत, तर स्वप्न दाखवली आहेत, जमिनीवर उभी असणारी, संघर्षातून उगम पावणारी, आणि समाजपरिवर्तनाच्या मातीने घडलेली! हौसाताई पाटील यांचं जीवन हा केवळ इतिहास नाही, तो एक दीपस्तंभ आहे. जो आजही अंधारात चालणाऱ्यांना दिशा दाखवतोय. डॉ. शोभा शिरढोणकर यांनी त्यांच्या लेखणीने त्या प्रकाशाची ज्योत अधिक प्रखर केली आहे. अशा चरित्रात्मक कादंबऱ्या काळाच्या ओघात विस्मरणात जाऊ नये म्हणून नव्हे, तर त्या भविष्यासाठी आपल्याला सजग ठेवतात म्हणून वाचल्या पाहिजेत.