Zhashichi Virangana Zhalkaribai

• Author: Dr. Shobha Shirdhonkar
• Category: Non-Fiction
• Pages: 66

Book Preview

इतिहासात दडलेली तेजस्विनी :- 'झाशीची रणरागिणी झलकारीबाई' भारतीय इतिहासात पराक्रम, त्याग आणि आत्मबळ यांच्या असंख्य कथा गाजलेल्या आहेत. त्या कथा अनेकदा पुरुष योद्ध्यांच्या वीरतेने भरलेल्या असतात, पण त्याच इतिहासाच्या पानांमध्ये काही स्त्रियांनीही आपल्या कर्तृत्वाने आणि धैर्याने अमर ठसा उमटवला आहे. अशाच एका तेजस्विनीचे नाव म्हणजे झलकारीबाई. १८५७ च्या स्वातंत्र्य संग्रामात राणी लक्ष्मीबाईच्या समवेत लढणारी ही धाडसी स्त्री. झाशीची खरी 'विरांगणा' आजही अनेकांच्या स्मृतीतून हरवलेली आहे. प्रा. डॉ. शोभा शिरढोणकर यांनी लिहिलेलं “झाशीची विरांगणा झलकारीबाई” हे पुस्तक या विस्मृतीत गेलेल्या इतिहासातील दीपस्तंभाप्रमाणे आहे, जो झलकारीबाईच्या तेजाचे उजळण करत आपल्या समोर तिचे चरित्र उभे करतो. १८५७ चा काळ म्हणजे भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याचा आद्य अंक. त्या वेळी राणी लक्ष्मीबाईच्या नेतृत्वाखाली झाशीने इंग्रजांविरुद्ध प्रखर लढा दिला. पण या संघर्षात केवळ राणी लक्ष्मीबाईच नव्हे, तर तिच्यासोबत लढणाऱ्या योद्ध्यांचाही सिंहाचा वाटा होता. त्यामध्ये 'झलकारीबाई' हे नाव इतिहासाच्या पानांवर आजही तेजस्वीपणे झळकत आहे. आपल्या राणीला मदत करण्यासाठी तिने स्वतः राणीच्या वेषात रणभूमीत उतरून इंग्रजांना भरकटवले, आणि राणीच्या सुटकेसाठी आपले प्राण पणाला लावले. झलकारीबाईचं हे कर्तृत्व म्हणजे केवळ युद्धतंत्र नाही, तर अचूक नेतृत्व आणि आत्मत्यागाचा सर्वोच्च आदर्श आहे. प्रा. डॉ. शोभा शिरढोणकर यांना भारतातील कर्तृत्ववान स्त्रियांचा अभ्यास करत असताना जाणवले की अनेक पराक्रमी स्त्रियांचे योगदान समाजाला माहितीच नाही. झलकारीबाई हिच्या बाबतीत तर ही विस्मृती अधिक तीव्र होती. झाशीच्या लढ्यात निर्णायक भूमिका बजावणाऱ्या या स्त्रीच्या बद्दल महाराष्ट्रात फारच कमी संदर्भ उपलब्ध होते. पण एका जिज्ञासू आणि संशोधक मनाने या अभावावर मात केली. श्री. रमेश गुप्ता आणि दिल्ली दूरदर्शनचे डायरेक्टर श्री. अरुणम सकट यांच्याशी झालेल्या चर्चा आणि त्यांच्या माध्यमातून मिळालेले साहित्य यामुळे लेखिकेच्या संशोधनाला दिशा मिळाली. उत्तर प्रदेशमध्ये झलकारीबाईवर भरपूर संशोधन झाले आहे. तिच्या नावाने स्मारके उभी राहिली आहेत, आणि तिच्या योगदानाची दखल घेतली गेली आहे. पण महाराष्ट्रात मात्र तिची ओळख अजूनही धूसर आहे. म्हणूनच डॉ. शोभा शिरढोणकर यांना वाटले की, जशी झाशीची राणी महाराष्ट्रात सन्मानित आहे, तशीच तिची लढवय्या सहकारी झलकारीबाईही महाराष्ट्राच्या मनात चिरंतन ठसावी. इतिहास केवळ राजांचा नसतो, तर तो त्या राजांना आधार देणाऱ्या सहकाऱ्यांचाही असतो. हे जाणीवपूर्वक समजून घेणे आवश्यक आहे. या चरित्रलेखनामागे लेखिकेचा केवळ इतिहास नोंदवण्याचा हेतू नाही. तर झलकारीबाईच्या कर्तृत्वातून आजच्या स्त्रीने धैर्य, देशभक्ती आणि नेतृत्व यांची शिकवण घ्यावी, हा उद्देश आहे. लेखिकेच्या मते, जसे छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या इतिहासात तानाजी, धनाजी, प्रतापराव आणि इतर अनेक पराक्रमींच्या कथा सन्मानाने जागा घेतात, तसेच लक्ष्मीबाईच्या इतिहासात झलकारीबाईचे स्थानही समान आहे. त्यामुळे झलकारीबाईचा इतिहास फक्त उत्तर भारतापुरता न राहता महाराष्ट्रातील वाचकांपर्यंत पोहोचावा, ही भावना लेखिकेच्या लेखनातून ठासून जाणवते. “झाशीची विरांगणा झलकारीबाई” हे पुस्तक केवळ चरित्र नाही, तर एका धगधगत्या सत्याचा पुनर्विचार आहे. इतिहासाच्या एका उपेक्षित पण महत्त्वपूर्ण कोपऱ्यातून साकारलेली ही रणरागिणी आजच्या पिढीला स्फूर्ती देणारी आहे. झलकारीबाई जशी राणी लक्ष्मीबाईच्या रक्षणासाठी शत्रूपुढे उभी ठाकली, तशीच ही लेखिका इतिहासाच्या विस्मरणापुढे ठामपणे उभी राहते. तिच्या लेखणीतून झलकारीबाईची जाणीव नव्याने जागवली जाते, त्या तेजस्विनीला महाराष्ट्राच्या मनात स्थान देण्यासाठी.