Atarkya
- Author: Vrinda Kambli
- Category: Fiction
- Pages: 198
Price in USD: $2.34
साहित्याच्या विशाल विश्वात काही कादंबऱ्या आपल्या मनाला इतक्या खोलवर भिडतात की त्यांचे प्रतिबिंब आपल्या विचारांमध्ये कायमचे उमटून राहते. वृंदा कांबळी लिखित ‘अतर्क्य’ ही अशाच संवेदनशील आणि मानसिक आंदोलन घडवणाऱ्या कादंबऱ्यांपैकी एक आहे. ही कथा एका स्त्रीच्या अंतर्मनाचा वेध घेते, जिचे जीवन वासनेच्या गर्तेत अडकले आहे, पण तिच्या अंतरंगात निखळ मातृत्वाची ओढ आहे. स्त्री ही केवळ सौंदर्य आणि भोग यासाठीच आहे, अशी सामाजिक समजूत अनेक पिढ्यांपासून रुजवली गेली आहे. मात्र, स्त्रीची खरी ओळख तिच्या त्यागातून आणि मातृत्वाच्या पवित्र भावनेतून साकार होते. ‘अतर्क्य’मधील नायिका खिडकीतून बाहेर पाहताना या दोन टोकांच्या विचारांमध्ये गुरफटलेली दिसते. ही नायिका – जिला जगाने ‘आधुनिक स्त्री’ म्हटले, जिला ऐहिक सुखे मिळाली, ती मात्र आजही भावनिक स्तरावर रिकामी आहे. ‘मी फक्त भोगाच्या गर्तेत लोळत राहिले, पण मातृत्वाच्या पवित्र अनुभूतीपासून वंचित राहिले,’ ही भावना तिच्या मनात खोलवर रुतून बसलेली आहे. तिच्या आयुष्याला दिशा देणारा कोण होता? तिचे निर्णय तिचे होते का? की कोणीतरी तिला एका विशिष्ट मार्गावर ढकलले? या प्रश्नांची उत्तरं शोधताना तिला कडवट सत्य समजते – की ती स्वतःच्या आयुष्याची मालक कधीच नव्हती. दादाच्या प्रभावामुळे आणि कुंदन शहाच्या नात्यामुळे ती एका दिशेला प्रवास करत राहिली, पण त्या वाटेचा शेवट आज मृत्यूच्या उंबरठ्यावर उभा आहे. समाजातील पुरुषसत्ताक विचारसरणी स्त्रीला नेहमी भोग्य मानते. पण ‘अतर्क्य’मधील नायिकेला एक वेगळा दृष्टिकोन मिळतो – स्त्रीला संपूर्णता देणारी खरी अनुभूती म्हणजे मातृत्व. भोगाच्या वाटेवर चालताना तिने कधीच त्यागाच्या आनंदाचा विचार केला नाही, त्यागातून मिळणाऱ्या समाधानाच्या अनुभूतीचा विचार केला नाही. कुत्री आणि तिच्या पिल्लांचे दृश्य तिला जाणीव करून देते की जीवनाचा अर्थ केवळ उपभोग घेण्यात नाही, तर निर्माण करण्यात, नवजीवनाला आकार देण्यात आहे. याच विचाराने ती आतून ढवळून निघते. भोगाच्या मार्गावर चालणाऱ्या व्यक्तींना सुख मिळते, पण समाधान मिळते का? हा प्रश्न तिला छळू लागतो. कादंबरीतील नायिका भूतकाळाच्या आठवणींमध्ये अडकलेली आहे. तिचे आतापर्यंतचे निर्णय, तिची आयुष्यभर चाललेली धडपड, स्वतःसाठी घेतलेली चुकीची वळणे – हे सारे ती आज मनाच्या डोळ्यांनी पाहू लागते. आई-वडिलांची कीव येणं, दादाच्या मोहक शब्दांना भुलणं, कुंदन शहाशी झालेली ओळख – या सगळ्या गोष्टींनी तिला एक वेगळ्याच दिशेने नेले. पण त्या दिशेचा शेवट काय? एकटा, रिकामा, मृत्यूच्या दारात उभा असलेला एक अस्तित्वहीन प्रवास. समाजात स्त्रियांना दोन प्रकारे विभागले जाते – एक म्हणजे संपत्तीप्रमाणे जपल्या जाणाऱ्या, प्रतिष्ठेच्या चौकटीत वावरणाऱ्या स्त्रिया, आणि दुसऱ्या म्हणजे सुखाची साधने बनलेल्या, भोगासाठी वापरल्या जाणाऱ्या स्त्रिया. ‘अतर्क्य’ची नायिका दुसऱ्या गटात अडकली. पण प्रश्न हा आहे की, या प्रवाहाला तिनेच स्वीकारले होते का? की परिस्थितीने तिला या वाटेवर ढकलले? स्त्रीला भोग्य वस्तू म्हणून पाहणाऱ्या समाजाची ती बळी ठरली. स्त्रीच्या निवडीला स्वातंत्र्य असणे गरजेचे आहे. पण स्वातंत्र्य म्हणजे केवळ ऐहिक सुखांची निवड नाही, तर त्याच्या परिणामांची जाणीवही असणे तितकेच महत्त्वाचे आहे. कादंबरीतील नायिका आपल्याच निवडींवर पश्चात्ताप करत आहे. तिच्या वाटचालीत ती स्वच्छंद होती, पण स्वायत्त होती का? तिला खऱ्या अर्थाने ‘स्वतंत्र’ म्हणता येईल का? या प्रश्नांची उत्तरे तिला शोधायची आहेत. ‘अतर्क्य’ ही केवळ भोग आणि त्याग यांच्यातील फरक स्पष्ट करणारी कादंबरी नाही, तर ती एका स्त्रीच्या आत्मशोधाची कहाणी आहे. ही कादंबरी वाचताना प्रत्येक वाचकाच्या मनात काही प्रश्न निर्माण होतात – स्त्रीसाठी खरी स्वातंत्र्याची व्याख्या काय आहे? भोग आणि त्याग यांच्या मधला समतोल कसा साधायचा? मातृत्व ही केवळ शारीरिक प्रक्रिया आहे, की एक मानसिक परिपूर्णता? ‘अतर्क्य’ ही कथा एका स्त्रीच्या मानसिक प्रवासाची कहाणी आहे, जिथे ती स्वतःला वेगळ्या दृष्टिकोनातून पाहते. भोगाच्या गराड्यात अडकलेली एक स्त्री मातृत्वाच्या पवित्रतेकडे, त्यागाच्या समाधानाकडे, आणि खऱ्या अर्थाने संपूर्ण स्त्रीत्वाच्या जाणिवेकडे प्रवास करते. ही केवळ नायिकेची कथा नाही, तर समाजातल्या प्रत्येक स्त्रीच्या अंतर्मनाची कथा आहे.
