Umbarthyachya Donhi Baju

• Author: Surekha Kamble
• Category: Fiction
• Pages: 80

Book Preview

कविता ही हृदयाचा निःशब्द हुंकार असते, मनाच्या गाभाऱ्यातून आलेला एक गहिरा भावस्पर्श. कधी ती आनंदाचा जल्लोष करते, तर कधी दुःखाच्या खोल तळाशी उतरते. 'उंबरठ्याच्या दोन्ही बाजू' हा कवयित्री सुरेखा निवास कांबळे यांच्या कवितासंग्रहाचा शीर्षकच स्त्रीजीवनाच्या विविध भावस्थितींचं प्रतिबिंब उलगडतं. या संग्रहातील प्रत्येक कविता ही एक वेगळा अनुभव, वेगळं निरीक्षण, आणि वेगळा विचारप्रवाह आहे, जो केवळ वाचकांच्या मनाला स्पर्श करत नाही, तर विचारांना जागृत करत समाजस्वरूपावरही भाष्य करतो. सुरेखा निवास कांबळे या कवयित्रीच्या कवितांवर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारसरणीचा प्रभाव स्पष्ट दिसतो. बाबासाहेबांचे विचार फक्त सामाजिक बदलांपुरते मर्यादित नव्हते; ते समाजातील वंचित, विशेषतः स्त्रियांना सन्मानाने जगण्याचं बळ देणारे होते. त्यांच्या प्रेरणेमुळे सुरेखाताईंनी आपल्या कवितांमध्ये स्त्रियांच्या दु:खांपासून ते त्यांच्या संघर्षांपर्यंत, आणि त्यांच्या यशापासून ते त्यांच्या सामाजिक स्थानाच्या उन्नतीपर्यंत सगळं काही प्रभावीपणे मांडलं आहे. सुरेखाताईंच्या कविता केवळ काव्यात्मक अभिव्यक्ती नाहीत, तर त्या एक प्रकारची समाजशिक्षणाची प्रक्रिया आहेत. शिक्षणामुळे स्त्रीच्या जीवनात कोणता क्रांतिकारी बदल होतो, हे त्यांनी आपल्या अनुभवांवर आधारित कवितांतून मांडलं आहे. त्या म्हणतात, "भिडेवाड्यातल्या फळ्यावर सावित्रीने गिरवलेली अक्षरेच स्त्री स्वातंत्र्याचा उत्सव आहेत," ही भावना त्यांच्या कवितेतून सतत व्यक्त होते. या संग्रहाला 'उंबरठ्याच्या दोन्ही बाजू' असं शीर्षक देण्यात आलं आहे, जे कवयित्रीच्या जीवनानुभवांशी तंतोतंत सुसंगत आहे. उंबरठा हा केवळ घराचा प्रवेशद्वार नसतो; तो एक मानसिक, सामाजिक, आणि सांस्कृतिक सीमा दर्शवतो. या उंबरठ्याच्या एका बाजूला माहेरची आठवणीत रमणारी स्त्री असते, तर दुसऱ्या बाजूला सासरच्या जबाबदाऱ्या पेलणारी गृहिणी. हे शीर्षक एका स्त्रीच्या अंतर्मनातील संघर्ष, तिला दिलेला सामाजिक वारसा, आणि तिचं व्यक्तिमत्त्व यांचा विलक्षण सुसंवादी आविष्कार आहे. सुरेखाताईंच्या कवितांमध्ये समाजातील स्त्रियांच्या दुःखद कथा अगदी ठळकपणे मांडलेल्या आहेत. एका स्त्रीचं शोषण फक्त घरापुरतं सीमित नसतं; ते तिच्या मनावर, तिच्या अस्तित्वावर होत असतं. या संग्रहात कवयित्रीने अनेक गंभीर विषयांवर भाष्य केलं आहे, ज्यामुळे समाजाचा काळा कोपरा उजेडात येतो. त्यांच्या कवितेतील ओळी: "बलात्काराला बंधन नाही राहील काळाच, वेळेच, स्थळाच आणि वयाचही. पाशवी अत्याचारी पुरुष चिमुरडीच्या शरीरावर मंदिरातही दाखवतात मर्दपणा." या ओळी वाचून वाचक सुन्न होतो. केवळ स्त्रियांच्या सुरक्षेचा प्रश्नच नव्हे, तर माणुसकीचा अस्तही या ओळींतून अधोरेखित होतो. सुरेखाताईंच्या कविता एका स्त्रीच्या अनेक भूमिका जिवंत करतात – मुलगी, आई, पत्नी, बहीण, सखी, आणि शिक्षिका. प्रत्येक भूमिकेला त्यांनी अतिशय कौशल्यपूर्ण शब्दांत बंदिस्त केलं आहे. सासर-माहेरच्या उंबरठ्याच्या दोन बाजूवरील स्त्रीचं मनोगत या कवितांतून व्यक्त होतं. माहेरच्या अंगणात डोकावणारी आई आपल्या पोरांना आयुष्यात उभं राहण्यासाठी बळ देण्याचा प्रयत्न करताना दिसते. या भूमिकेतील त्याग, कृतज्ञता, आणि प्रेम हे सुरेखाताईंच्या शब्दांतून सहज व्यक्त होतं. "आईची कविता" ही संकल्पना त्यांच्याकडे विशिष्ट प्रकारे उमटलेली दिसते. "हृदयाची स्पंदने छेदून बाहेर पडावी कविता सृजननिर्मिती ही भिडावी आत्म्याला." या ओळींमधून लेखणीच्या प्रामाणिकपणाचं दर्शन घडतं. या शब्दांतूनच कवयित्रीची अंतःप्रेरणा दिसून येते. सुरेखाताईंच्या कवितांमध्ये सामाजिक व्यवस्थेवरील संताप दिसतो. समाजाच्या अडाणी मानसिकतेला प्रखर शब्दांनी फटकारताना त्या अतिशय ठाम आणि स्पष्ट भूमिका घेतात. "सुहासिनीची कविता" असो वा "शत्रूची कविता," त्या प्रत्येक कवितेतून स्त्रीच्या संघर्षांची सत्यता शब्दबद्ध होते. या काव्यसंग्रहाचं आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे सुरेखाताईंनी त्यांचे पती, श्रीनिवास कांबळे यांच्याबद्दल व्यक्त केलेला कृतज्ञताभाव. त्यांच्या पाठिंब्याशिवाय या कवितांचा संग्रह कदाचित जन्माला आला नसता, असं त्या प्रामाणिकपणे मान्य करतात. निवास कांबळे म्हणजे त्यांचं प्रेरणास्थान, त्यांच्या आयुष्याचा सुंदर जोडीदार, आणि काव्याच्या मागचं एक अज्ञात शक्तिस्रोत. 'उंबरठ्याच्या दोन्ही बाजूं' हा संग्रह केवळ कवितांचं संकलन नाही; तो नव्या युगातील स्त्रीवादाचं एक प्रतीक आहे. आधुनिक स्त्री ही स्वतःचं अस्तित्व शोधत असताना, सामाजिक अन्यायांविरोधात आवाज उठवणारी एक सशक्त प्रतिमा आहे, हे या संग्रहातून अधोरेखित होतं. 'उंबरठ्याच्या दोन्ही बाजूं' हा केवळ एक काव्यसंग्रह नसून, तो स्त्रीच्या जीवनप्रवासाचा आरसा आहे. यामधील कविता स्त्रीच्या अंतर्मनातील हुंकार, तिचं दुःख, तिचा आक्रोश, तिचं स्वप्न, आणि तिचं यश सगळं काही मांडतात. सुरेखा निवास कांबळे यांच्या या पहिल्या काव्यसंग्रहामुळे मराठी साहित्यसृष्टी नक्कीच श्रीमंती झाली आहे. या संग्रहात वाचकाला विचार करायला लावणारा प्रगल्भ दृष्टिकोन, वेदनांना न्याय देणारी संवेदनशीलता, आणि समाजाला भान देणारी जबाबदारी दिसते. 'उंबरठ्याच्या दोन्ही बाजूं' या शीर्षकापासून ते प्रत्येक कवितेच्या आशयापर्यंत, हा संग्रह एक प्रेरणादायक काव्ययात्रा आहे, जी प्रत्येक वाचकाच्या मनात खोलवर रुजते.