Santashreshth Narhari Sonar

• Author: Pro. Ramakant Dixit
• Category: Non-Fiction
• Pages: 70

Book Preview

भारतीय संतपरंपरेत असंख्य संत होऊन गेले, पण त्यातील काहींनी आपल्या विचारसरणीने आणि जीवनशैलीने लोकांवर अनन्यसाधारण प्रभाव टाकला. संतश्रेष्ठ नरहरी सोनार हे असेच एक अद्वितीय संत होते, ज्यांनी केवळ भक्तिमार्गाचा अवलंब केला नाही तर आपल्या कर्मधर्म संकल्पनेतून समस्त समाजाला एक नवी दिशा दिली. लेखक प्रा. रमाकांत दिक्षित यांनी आपल्या अनुभव संपन्न लेखनातून आजच्या काळातही त्यांच्या शिकवणींचे महत्त्व कमी झालेले नाही, हे सांगणारे पुस्तक प्रकाशित केले आहे. संतश्रेष्ठ नरहरी सोनार त्यांच्या जीवनचरित्राचा, कार्याचा आणि तत्वज्ञानाचा अभ्यास केल्यास आपल्याला समजते की, भक्तिरसात ओथंबलेले त्यांचे जीवन केवळ एक संतचरित्र नव्हे, तर एक प्रेरणादायी गाथा आहे. संत नरहरी सोनार यांचा जन्म एका प्रतिष्ठित सोनार कुटुंबात झाला होता. त्यांच्या कुटुंबाची पार्श्वभूमी धार्मिक असूनही, त्यांची आध्यात्मिक ओढ विशेष होती. त्यांनी लौकिक जीवनात सोनार व्यवसाय स्वीकारला असला, तरी त्यांचे मन मात्र ईश्वरस्मरणात गुंतलेले होते. त्यांच्या जीवनातील एक प्रमुख घटना म्हणजे त्यांनी स्वीकारलेला भक्तिमार्ग. शिवभक्त म्हणून ओळखले जाणारे संत नरहरी पुढे श्रीविठ्ठलाच्या भक्तीत लीन झाले. या प्रवासात त्यांना अनेक अडथळे आले, पण त्यांनी भक्तिपथ सोडला नाही. त्यांच्या चरित्रातून आपल्याला समजते की, त्यांनी आपले आयुष्य अत्यंत साधेपणाने व्यतीत केले आणि नामस्मरणाचा गोडवा सर्वत्र पसरवला. संत नरहरी यांनी भक्तिमार्गातून समाजात समानतेचा संदेश दिला. त्या काळात जातिभेद आणि सामाजिक असमानता ठळकपणे दिसत होती. तथापि, नरहरी सोनार यांनी भक्तीच्या माध्यमातून हा भेद मिटवण्याचा प्रयत्न केला. त्यांच्या अभंगांमध्ये एक गूढ आध्यात्मिकता दिसून येते. त्यांच्या वाणीमध्ये भक्तिरस तर आहेच, पण त्यासोबतच तत्वज्ञानाची खोलीही आहे. त्यांनी सांगितले की, खरा भक्त तोच, जो आपल्या मनातील अहंकार आणि इतर विकारांना सोडून परमेश्वराची निःस्वार्थ भक्ती करतो. सोनार समाजाचा एक भाग असूनही त्यांनी स्वतःला कोणत्याही एकाच समाजापुरते मर्यादित ठेवले नाही. त्यांच्या शिकवणीत संपूर्ण मानवतेचा विचार दिसून येतो. त्यांचा संदेश सर्वांसाठी समान आहे – "नामस्मरण हेच खरे साधन आहे." संत नरहरी सोनार यांच्या अभंगांची शैली साधी आणि समर्पक आहे. त्यांची वाणी थेट हृदयाला भिडते. त्यांच्या अभंगांमध्ये त्यांनी शिवभक्तीतून श्रीविठ्ठल भक्तीचा प्रवास अत्यंत सुंदर पद्धतीने वर्णन केला आहे. त्यांच्या अभंगांमध्ये खालील मुख्य विषय आढळतात: नामस्मरणाचे महत्त्व – संत नरहरी यांनी जीवनभर नामस्मरणाचा महिमा गायलाच नाही, तर तो प्रत्यक्ष जगूनही दाखवला. शुद्ध भक्ती – त्यांनी अहंकाररहित भक्तीवर विशेष भर दिला. समानतेचा संदेश – त्यांनी सांगितले की, कोणत्याही जाती-धर्मातील माणूस भक्तीच्या मार्गाने जाऊ शकतो. संत नरहरी सोनार यांचे जीवन हे त्यांच्या कार्याइतकेच अद्वितीय आहे. शिवभक्तीतून श्रीविठ्ठल भक्तीत रूपांतर – हे परिवर्तन सहजसाध्य नव्हते. त्यासाठी त्यांनी कठोर तपस्या आणि अंतर्मुख चिंतन केले. समाजातील भेद मिटवण्याचे कार्य – त्यांनी आपल्या कृतीतून दाखवले की, परमेश्वराच्या दारात सगळे समान आहेत. अभंग रचनांमधून आत्मज्ञानाचा प्रसार – त्यांनी भक्तिसाहित्याच्या माध्यमातून गूढ आध्यात्मिक तत्वज्ञान लोकांपर्यंत पोहोचवले. संत नरहरी सोनार हे सोनार समाजात जन्माला आले होते, त्यामुळे त्यांचे चरित्र अभ्यासताना सोनार समाजाची पार्श्वभूमी समजून घेणे आवश्यक आहे. सोनार समाज हा पारंपरिक दृष्टीने सुवर्णकारांचा समाज म्हणून ओळखला जातो. मात्र, इतिहास पाहता, हा समाज केवळ व्यवसायापुरता मर्यादित नसून, त्याचे आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक योगदानही लक्षणीय आहे. सोनार समाज विश्वकर्मा परंपरेशी जोडलेला असून, विश्वकर्मा, विश्वब्राह्मण, पांचाळ, कम्माल या समाजाच्या प्रमुख उपशाखा आहेत. या समाजाचा मुख्य व्यवसाय दागिने बनवण्याचा असला, तरी अनेक संत, समाजसुधारक आणि विचारवंतही या समाजात होऊन गेले. संत नरहरी सोनार यांनी आपल्या आध्यात्मिक प्रवासाने संपूर्ण सोनार समाजाला एका वेगळ्या उंचीवर नेऊन ठेवले. आजही संत नरहरी सोनार यांचे विचार आणि शिकवणी आपल्या दैनंदिन जीवनात मार्गदर्शक ठरू शकतात. त्यांचे जीवन हे नामस्मरणाच्या शक्तीचे उत्तम उदाहरण आहे. संतश्रेष्ठ नरहरी सोनार हे केवळ एक संत नव्हते, तर भक्ती आणि कर्मयोगाचा संगम होते. त्यांचे जीवनचरित्र, अभंग आणि शिकवण आजही लाखो भक्तांसाठी प्रेरणादायी आहे. त्यांचे कार्य आणि विचार समजून घेतल्यास आपल्याला निःस्वार्थ भक्तीचा आणि साधेपणाने जीवन जगण्याचा खरा अर्थ उमगतो. त्यांच्या स्मरणाने आपणही भक्तिरसात ओथंबून जाऊ आणि त्यांच्या शिकवणींना आपल्या जीवनात स्थान देऊ, हीच खरी त्यांना आदरांजली ठरेल. लेखक प्रा. रमाकांत दिक्षित यांनी आपल्या पुस्तकातून समाज बांधवांना हाच मोलाचा संदेश दिलेला आहे. हे वाचनीय पुस्तक सर्व समाज बांधवांना निश्चितच मार्गदर्शक ठरेल.