Buddhpranit Kammashidhant

• Author: D. L. Kamble
• Category: Non-Fiction
• Pages: 40

Book Preview

मानवी जीवन सतत परिवर्तनशील आहे. कोणतीही गोष्ट शाश्वत नाही. जन्म, मृत्यू, दुःख, सुख, प्रगती, अधोगती—ही सगळी एकाच कार्यकारण भावाच्या साखळीने जोडलेली आहेत. "बुद्धप्रणीत कम्मसिद्धांत" हा ग्रंथ या गहन संकल्पनेचा तात्त्विक आणि वैज्ञानिक उलगडा करतो. बुद्ध धम्मात कर्म (कम्म) हा मूलभूत आणि अत्यंत महत्त्वाचा विचार आहे. आपण करत असलेली प्रत्येक कृती—शारीरिक, मानसिक किंवा वाणीद्वारे—हीच आपल्या भविष्यातील परिणामांना कारणीभूत ठरते. त्यामुळे ‘चांगले कर्म करा, चांगले फल मिळेल’ आणि ‘वाईट कर्माचा परिणाम दुःखद असेल’ हा साधासोपा, पण अत्यंत महत्त्वाचा नियम बुद्ध धम्म शिकवतो. या ग्रंथात कर्माच्या संकल्पनेची विस्तृत चर्चा आहे. प्रत्येक कृतीचे परिणाम कसे उमटतात, कर्म आणि पुनर्जन्माचा परस्परसंबंध काय आहे, आणि जीवनात शांती कशी मिळवता येईल यावर या सिद्धांताने प्रकाश टाकला आहे. बुद्ध धम्मानुसार, "आपले भूतकाळातील कर्म आपला वर्तमान ठरवते आणि आपले वर्तमानकाळातील कर्म आपले भविष्य घडवते." हा कार्यकारणभावाचा नियम आहे. हे समजण्यासाठी आपण काही उदाहरणे घेऊया. बीज आणि वृक्ष: जर तुम्ही आंब्याचे बी जमिनीत पेरले, तर ते आंब्याच्याच झाडात बदलणार आहे. केळीचे झाड आंबा देऊ शकत नाही. म्हणजेच, जे कर्म (बीज) पेराल, त्याच प्रकारचे फळ (परिणाम) मिळेल. आरोग्य आणि सवयी: जो व्यक्ती रोज पौष्टिक अन्न खातो, व्यायाम करतो, तो आरोग्यसंपन्न राहतो. जो जंक फूड खातो, व्यसनांच्या आहारी जातो, त्याला आरोग्याच्या समस्या उद्भवतात. शिक्षण आणि ज्ञान: जो सातत्याने अध्ययन करतो, स्वतःला सुधारतो, तो यशस्वी होतो. जो आळस करतो, शिक्षणाकडे दुर्लक्ष करतो, त्याला संधी मिळत नाहीत. या उदाहरणांवरून हे स्पष्ट होते की, आपल्या कृतींचे परिणाम अटळ आहेत. बुद्ध धम्मानुसार, पुनर्जन्म म्हणजे एका स्थायी आत्म्याचे एका शरीरातून दुसऱ्या शरीरात जाणे नाही. तर, तो कर्माच्या सातत्याने घडणाऱ्या परिणामांचा प्रवाह आहे. "क्षणाक्षणाला पुनर्जन्म होत आहे." ही कल्पना समजून घेताना शरीरात होत असलेल्या सूक्ष्म बदलांकडे पाहणे महत्त्वाचे आहे. आपल्या शरीरातील पेशी सतत जन्म घेत आहेत आणि मरत आहेत. मनात निर्माण होणारे विचार सतत बदलत आहेत. जुन्या सवयी बदलत जातात, नवे दृष्टिकोन तयार होतात. म्हणजेच, पुनर्जन्म ही केवळ एका जीवनातून दुसऱ्या जीवनात होणारी घटना नाही, तर तो प्रत्येक क्षणाला घडणारा बदल आहे. बुद्धांनी सांगितलेल्या "अनित्य (अनित्यता), दुःख (दुःखत्व) आणि अनात्म (न आत्म्याचे अस्तित्व)" या तीन वैशिष्ट्यांवरूनही हे स्पष्ट होते की, स्थिर असा काहीच नाही. जर कोणी सतत चांगले विचार, चांगली कृती आणि सकारात्मक ऊर्जा निर्माण करत असेल, तर त्याचे जीवनही तसेच शांतीपूर्ण आणि समृद्ध असेल. जर कोणी सतत द्वेष, लोभ, अहंकार आणि इतर अशा नकारात्मक कृती करत असेल, तर त्याच्या जीवनात दुःखच अधिक राहील. बुद्ध धम्मात कर्माला दोन प्रकारांमध्ये विभागले जाते. कुशल कर्म (सत्कर्म) – हे शांतता, आनंद आणि प्रगती घडवणारे असते. उदाहरणार्थ, दान देणे, सत्य बोलणे, परोपकार करणे, अहिंसा पाळणे इत्यादी. अकुशल कर्म (दुष्कर्म) – हे दुःख आणि अधोगती घडवणारे असते. उदाहरणार्थ, खोटे बोलणे, चोरी करणे, हिंसा करणे, लोभ बाळगणे इत्यादी. कर्म आणि त्याचे परिणाम - १. सद्गुणी माणसाचा प्रभाव एका गावात एक सद्गुणी माणूस राहत होता. तो नेहमी लोकांना मदत करायचा, सत्य बोलायचा आणि कोणत्याही संकटात संयम बाळगायचा. गावातील लोक त्याला आदराने पाहायचे. अनेक संकटे आली, पण त्याच्या चांगल्या कर्मांमुळे त्याला योग्य सहकार्य आणि समर्थन मिळाले. २. अहंकारी आणि स्वार्थी व्यक्तीचे परिणाम दुसऱ्या एका गावात एक अहंकारी आणि लोभी व्यक्ती होती. ती फक्त स्वतःच्या फायद्यासाठी काम करायची, इतरांचे शोषण करायची. तिला काही काळ यश मिळाले, पण जेव्हा अडचणी आल्या, तेव्हा कोणीही तिला मदत केली नाही. ही दोन्ही उदाहरणे कर्मसिद्धांताच्या तत्त्वाची प्रचीती देतात. बुद्ध धम्मानुसार चांगले कर्म कसे करावे? बुद्धांनी सांगितलेल्या अष्टांगिक मार्गात (The Noble Eightfold Path) कर्माचा विशेष उल्लेख आहे. सम्यक दृष्टि (योग्य दृष्टिकोन) – जीवनातील कार्यकारणभाव समजून घेणे. सम्यक संकल्प (योग्य संकल्प) – द्वेष, लोभ, आणि मोह यांना बाजूला ठेवणे. सम्यक वाणी (योग्य बोलणे) – खोटे, कटु आणि अहितकारक बोलणे टाळणे. सम्यक कर्म (योग्य आचरण) – अहिंसा, सत्यता, आणि परोपकार पाळणे. सम्यक आजीविका (योग्य उपजीविका) – अन्यायकारक व्यवसाय टाळणे. सम्यक प्रयत्न (योग्य प्रयत्न) – चांगले विचार वाढवणे आणि वाईट विचार नष्ट करणे. सम्यक स्मृती (योग्य स्मरणशक्ती) – सतत सतर्क राहून आत्मपरीक्षण करणे. सम्यक समाधी (योग्य ध्यान) – मन शांत ठेवण्यासाठी ध्यानाचा सराव करणे. बुद्ध धम्म फक्त वैयक्तिक सुधारणा शिकवत नाही, तर तो संपूर्ण समाजासाठी मार्गदर्शक आहे. न्याय आणि समता: जर प्रत्येक व्यक्ती आपल्या कर्माची जबाबदारी घेत असेल, तर अन्याय, शोषण, आणि हिंसा आपोआपच कमी होईल. पर्यावरण संरक्षण: बुद्ध धम्मानुसार प्रत्येक जीवसृष्टीचा आदर केला पाहिजे. वृक्ष, नद्या, आणि प्राणी यांचे रक्षण करणे ही आपली नैतिक जबाबदारी आहे. शांतता आणि अहिंसा: समाजात दंगे-धोपे, युद्धे आणि संघर्ष होण्याचे प्रमुख कारण म्हणजे लोभ, अहंकार, आणि क्रोध. जर लोक बुद्ध धम्माच्या शिकवणीप्रमाणे जीवन जगले, तर हे सर्व टाळता येईल. "बुद्धप्रणीत कम्मसिद्धांत" हा ग्रंथ जीवनाच्या मूलभूत नियमाचा सखोल अभ्यास करतो. आपण करत असलेल्या कृतींचे परिणाम निश्चित आहेत. त्यामुळे सत्कर्म करण्यावर भर द्यावा, चांगले विचार वाढवावेत आणि शांततेकडे वाटचाल करावी. बुद्धांनी सांगितलेली ही शिकवण आजच्या जगातही तितकीच महत्त्वाची आहे. चांगले कर्म करणाऱ्या व्यक्तींना समाजात सन्मान आणि आधार मिळतो. त्यामुळे, आपण सर्वांनीही मेत्ताभाव, दान, आणि संयम यांचा अवलंब करावा, कारण आपल्या प्रत्येक कृतीवरच आपले भवितव्य अवलंबून आहे.